Giáo án Ngữ Văn 7 (Chân trời sáng tạo) - Tiết 27: Văn bản 1 "Cốm Vòng"

BÀI 4: QUÀ TẶNG CỦA THIÊN NHIÊN
(Tản văn, Tùy bút) Đọc – hiểu văn bản CỐM VÒNG
(2 tiết)
-Thạch Lam-
MỤC TIÊU
Về kiến thức
Nhận biết được tình cảm, cảm xúc của người viết thể hiện qua ngôn ngữ văn bản.
Nhận biết được chất trữ tình, cái tôi, ngôn ngữ của tuỳ bút, tản văn.
Nhận biết được chủ đề của văn bản
Liên hệ, vận dụng.
Về năng lực
Năng lực chung
Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự quản bản thân, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác...
Năng lực đặc thù: năng lực ngôn ngữ, năng lực văn học
Về phẩm chất: Yêu quý, trân trọng những nét văn hoá truyền thống của dân tộc.
THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
SGK, SGV
Một số tranh ảnh có liên quan đến bài học.
Máy chiếu hoặc bảng đa phương tiện dùng chiếu tranh ảnh, ... (nếu có thể).
Giấy A1 hoặc A2 để HS trình bày kết quả làm việc nhóm.
Phiếu học tập GV có thể chuyển một số câu hỏi trong SGK thành phiếu học tập.
TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
HOẠT ĐỘNG XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ (8 phút)
Mục tiêu:
HS xác định được nội dung chính của văn bản đọc – hiểu từ phần khởi động.
Tạo hứng thú, tâm thế kết nối học sinh vào chủ đề bài học
Nội dung: GV sử dụng KT đặt câu hỏi để hỏi HS, sau đó kết nối với nội dung của văn bản đọc – hiểu.
HS quan sát video, suy nghĩ cá nhân, kết nối tri thức trong video với tri thức trong thực tiễn với nội dung bài học
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
B1: Chuyển giao nhiệm vụ (GV)
GV cho HS xem video theo link
Video em vừa xem nói về món ăn nào? Em đã được nếm thử món ăn này chưa?
B2: Thực hiện nhiệm vụ
GV chiếu video, gợi dẫn học sinh vào bài HS xem video, trả lời câu hỏi
B3: Báo cáo, thảo luận
GV yêu cầu 1 vài học sinh trả lời.
HS trình bày
B4: Kết luận, nhận định
GV chốt ý, dẫn vào bài: Hà Nội không chỉ là trung tâm kinh tế, văn hóa, chính trị đầu não của cả nước mà còn là một vùng đất ngàn năm văn hiến. Nhắc đến vùng đất Hà thành này, người ta nghĩ ngay đến 36 phố phường với những nét đẹp cổ điển và đương nhiên cũng không thể nào quên một món ăn vặt đơn giản nhưng cũng rất nhã nhặn, đó chính là món cốm làng Vòng. Món ăn dân dã này được Thạch Lam đưa vào văn chương hết sức tinh tế, độc đáo trong bài “Cốm Vòng”.
HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI (67 phút)
Tri thức đọc –hiểu
a.	Mục tiêu:
Hình thành cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác.
Phát triển kĩ năng tự chủ, tự học của bản thân
Học sinh nắm được những đặc điểm của tản văn, tùy bùy
Nội dung:
GV giao nhiệm vụ
HS làm việc cá nhân, thảo luận cặp đôi để hoàn thành nhiệm vụ và báo cáo sản phẩm.
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS
DỰ KIẾN SẢN PHẨM
B1: Chuyển giao nhiệm vụ
Chia nhóm cặp đôi
Các cặp đôi trao đổi sản phẩm đã chuẩn bị cho nhau để cùng nhau trao đổi
? Tản văn là gì?
? Tùy bút là gì?
? Chất trữ tình, cái tôi, ngôn ngữ trong tản văn, tùy bút?
B2: Thực hiện nhiệm vụ
1. Tản văn, tùy bút
* Tản văn: Tản văn là loại văn xuôi ngắn gọn, hia súc có cách thể hiện đa dạng (trữ tình, tự sự, nghị luận, miêu tả...), nhưng nhìn chung đều mang tinh chất chấm phủ, bộc lộ trực tiếp suy nghĩ, cảm xúc của người viết qua các hiện tượng đời sống thường nhật, giàu ý nghĩa xã hội..
* Tùy bút: Tuỳ bút là một
HS cùng nhau chia sẻ, trao đổi và thống nhất ý kiến.
B3: Báo cáo, thảo luận
GV yêu cầu 1 vài cặp đôi báo cáo sản phẩm.
HS đại điện cặp đôi trình bày sản phẩm. Các cặp đôi còn lại theo dõi, nhận xét và ghi chép kết quả thảo luận của các cặp đôi báo cáo.
B4: Kết luận, nhận định
HS: Những cặp đôi không báo cáo sẽ làm nhiệm vụ nhận xét, bổ sung cho cặp đôi báo cáo (nếu cần).
GV:
Nhận xét thái độ làm việc và sản phẩm của các cặp đôi.
Chốt kiến thức trên các slide và chuyển dẫn sang mục sau.
thể trong ki, dùng để ghi chép, miêu tả những hình ảnh, sự việc mà người viết quan sát, chứng kiến; đồng thời chú trọng thể hiện cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ của tác giả trước các hiện tượng và vấn đề của đời sống.
-Chất trữ tình trong tản văn, tuỳ bút là yếu tố được tạo từ vẻ đẹp của cảm xúc, suy nghĩ, vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật để tạo nên rung động thẩm mĩ cho người đọc.
-Cái tôi trong tuỳ bút, tản văn là yếu tố thể hiện cảm xúc, suy nghĩ riêng của tác giả qua văn bản Thông thường, có thể nhận biết cái tôi ấy qua các từ nhân xưng ngôi thứ nhất
-Ngôn ngữ tản văn, tuỳ bút thưởng tinh tế, sống động, mang hơi thở đời sống, giàu hình ảnh và chất trữ
tỉnh
a. Mục tiêu:
Hình thành cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác.
Phát triển kĩ năng tự chủ, tự học của bản thân
Học sinh nắm được những nét khái quát về tác giả, tác phẩm
Nội dung:
GV giao nhiệm vụ
HS làm việc cá nhân, thảo luận cặp đôi để hoàn thành nhiệm vụ và báo cáo sản phẩm.
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
I. TRẢI NGHIỆM CÙNG VĂN BẢN
Đọc- hiểu văn bản
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS
DỰ KIẾN SẢN PHẨM
1. Tác giả
B1: Chuyển giao nhiệm vụ (GV)
Chia nhóm cặp đôi
Trình bày những hiểu biết của em về tác giả Vũ Bằng
B2: Thực hiện nhiệm vụ
HS quan sát phiếu học tập của bạn, cùng nhau chia sẻ, trao đổi và thống nhất ý kiến.
B3: Báo cáo, thảo luận
GV yêu cầu 1 vài cặp đôi báo cáo sản phẩm.
HS đại điện cặp đôi trình bày sản phẩm. Các cặp đôi còn lại theo dõi, nhận xét và ghi chép kết quả thảo luận của các cặp đôi báo cáo.
B4: Kết luận, nhận định
HS: Những cặp đôi không báo cáo sẽ làm nhiệm vụ nhận xét, bổ sung cho cặp đôi báo cáo (nếu cần).
GV:
Nhận xét thái độ làm việc và sản phẩm của các cặp đôi.
Chốt kiến thức, chuyển dẫn sang mục sau
2. Tác phẩm
B1: Chuyển giao nhiệm vụ (GV)
a. Đọc
Hướng dẫn đọc nhanh.
+ Đọc giọng to, rõ ràng và lưu loát.
Hướng dẫn cách đọc chậm (đọc theo thẻ).
+ Đọc thẻ trước, viết dự đoán ra giấy.
+ Đọc văn bản và đối chiếu với sản phẩm dự đoán.
Cho học sinh thực hành đọc văn bản theo hướng dẫn.
b. Yêu cầu HS trả lời các câu hỏi còn lại:
? Văn bản được trích dẫn từ tác phẩm nào của nhà văn Vũ Bằng? Em biết gì về tác phẩm đó?
? Văn bản thuộc thể loại gì? B2: Thực hiện nhiệm vụ GV:
Hướng dẫn HS cách đọc và tóm tắt.
Theo dõi, hỗ trợ HS (nếu cần).
HS:
1. Đọc văn bản, các em khác theo dõi, quan sát bạn
1. Tác giả
Vũ Bằng (1913 –1984) sinh tại Hà Nội.
Sở trường của ông là viết truyện ngắn, tùy bút, bút ký
Ông có nhiều bài viết hay thể hiện những cảm xúc sâu lắng về quê hương, đất nước.
Các tác phẩm tiêu biểu của ông: Miếng ngon Hà Nội, Miếng lạ miền Nam, Thương nhớ mười hai v.v,...
Tác phẩm
Đọc
Xuất xứ
- Cốm Vòng được trích từ tập Miếng ngon Hà Nội (xuất bản đầu năm 1960).
đọc.
2. Trả lời câu hỏi theo hướng dẫn của giáo viên.
B3: Báo cáo, thảo luận
GV yêu cầu HS trả lời, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần).
HS:
Trả lời các câu hỏi của GV.
HS khác nhận xét, bổ sung cho bạn (nếu cần).
B4: Kết luận, nhận định (GV)
Nhận xét thái đọc tập qua sự chuẩn bị của HS bằng việc trả lời các câu hỏi.
Chốt kiến thức, cung cấp thêm thông tin (nếu cần) và chuyển dẫn sang đề mục sau.
- Vài nét về tác phẩm Miếng ngon Hà Nội: là một tác phẩm bút ký tập trung giới thiệu mười lăm món ăn đặc sản của Hà Nội cũng như cảm nhận, tâm tình và kỷ niệm của tác giả với Hà Nội thông qua các món ăn.
c. Thể loại: tùy bút
II. ĐỌC & TÌM HIỂU CHI TIẾT VĂN BẢN
1. Tình cảm, cảm xúc của tác giả
a. Mục tiêu:
Hình thành cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác.
Phát triển kĩ năng tự chủ, tự học của bản thân
Học sinh nhận ra tình cảm, cảm xúc của tác giả trong văn bản
Nội dung:
GV giao nhiệm vụ
HS làm việc cá nhân, thảo luận cặp đôi để hoàn thành nhiệm vụ và báo cáo sản phẩm.
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS
DỰ KIẾN SẢN PHẨM
B1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Tìm những từ ngữ thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả
B2: Thực hiện nhiệm vụ
HS thực hiện nhiệm vụ
GV hướng dẫn học sinh quan sát hai đoạn văn:
B3: Báo cáo, thảo luận
HS báo cáo kết quả;
GV gọi HS khác nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn
B4: Kết luận, nhận định
- Từ ngữ, hình ảnh thể hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả là: (ăn miếng cốm) cho ra miếng cốm; thanh lịch, cao quý; tiếc từng hạt rơi, hạt vãi; ăn từng chút một; nhón từng chút một chứ không được phũ phàng; nhai nhỏ nhẹ; ngẫm nghĩ tính chất thơm, tính chất ngọt của cốm phiêu phiêu như khí trời trong sạch; ăn một miếng cốm vào miệng là nuốt hương thơm của cánh đồng quê của cha ông ta vào lòng, dịu dàng biết chừng nào mà cảm khái nhường bao
=> Từ đó, ta thấy tình cảm, cảm xúc của tác
Nhận xét câu trả lời của HS.
Chốt kiến thức, bình giảng và chuyển dẫn sang mục sau.
giả là: tình cảm yêu quý, trân trọng, trìu mến, nâng niu từng hạt cốm
2. Chất trữ tình trong văn bản
a. Mục tiêu:
Hình thành cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác.
Phát triển kĩ năng tự chủ, tự học của bản thân
Học sinh nhận ra chất trữ tình trong văn bản
Nội dung:
GV giao nhiệm vụ
HS làm việc cá nhân, thảo luận cặp đôi để hoàn thành nhiệm vụ và báo cáo sản phẩm.
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS
DỰ KIẾN SẢN PHẨM
B1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Tìm những chi tiết thể hiện sự hòa quyện tình cảm, cảm xúc của tác giả với vẻ đẹp của thiên nhiên, tạo vật trong văn bản và nêu tác dụng của chúng
B2: Thực hiện nhiệm vụ
HS thực hiện nhiệm vụ
GV hướng dẫn học sinh quan sát hai đoạn văn:
B3: Báo cáo, thảo luận
HS báo cáo kết quả;
GV gọi HS khác nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn
B4: Kết luận, nhận định
Nhận xét câu trả lời của HS.
Chốt kiến thức, bình giảng và chuyển dẫn sang mục sau.
Mầu sắc tương phản mà lại tôn lẫn nhau lên; đến cái vị của hai thức đó, tưởng là xung khắc mà ai ngờ lại cũng thắm đượm với nhau! Một thứ thì giản dị mà thanh khiết, một thứ thì chói lọi mà vương giả; nhưng đến lúc ăn vào thì vị ngọt lừ của hồng nâng mùi thơm của cốm lên, [...] như trai gái xứng đôi, như trai gái vừa đôi... mà những mảnh lá chuối tước tơi để đệm hồng chính là những sợi tơ hồng quấn quýt,...
à Phương thức biểu đạt chủ yếu là miêu tả và biểu cảm, hài hoà giữa việc thể hiện vẻ đẹp tự nhiên và cảm xúc chân thực của con người.
Cảm xúc của tác giả về cảnh các cô gái làng Vòng gánh cốm đi bán:
Có ai, một buổi sáng mùa thu, ngồi nhìn ra đường phố, thấy những cô gái làng Vòng gánh cốm đi bán mà không nghe thấy lòng rộn rã yêu đương?
Ðó là những cô gái mộc mạc ưa nhìn “đầu trùm nón lá” vắt vẻo đi từ tinh mơ lên phố
để bán cốm cho khách Hà Nội có tiếng là
sành ăn.
- Cảm xúc của tác giả khi miêu tả thành phẩm cốm:
Người ta lấy mạ giã ra, hoà với nước, làm thành một thứ phẩm xanh màu lá cây rồi hồ cốm cho thật đều tay: cốm đương mộc mạc, nổi hẳn màu lên và duyên dáng như cô gái dậy thì bỗng tự nhiên đẹp trội lên trong một buổi sáng mùa xuân tươi tốt.
à Cảm xúc, suy nghĩ của tác giả bộc lộ trực tiếp, sinh động, như hoà quyện với hương vị thơm mát thanh khiết của tự nhiên, với nét đẹp mộc mạc mà nên thơ của đất trời, tạo cho người đọc ấn tượng khó
quên.
3. Cái tôi của tác giả
a. Mục tiêu:
Hình thành cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác.
Phát triển kĩ năng tự chủ, tự học của bản thân
Học sinh nhận ra được cái tôi của tác giả, rút ra được chủ đề văn bản
Nội dung:
GV đặt câu hỏi, HS suy nghĩ trả lời
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS
DỰ KIẾN SẢN PHẨM
B1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Cách nhìn của Vũ Bằng về “cốm” có gì đặc biệt?
Em có nhận xét gì cách xưng gọi của tác giả?
Từ đó, em cảm nhận như thế nào về tâm hồn tác giả? Rút ra chủ đề văn bản.
B2: Thực hiện nhiệm vụ
HS thực hiện nhiệm vụ
GV hướng dẫn học sinh quan sát hai đoạn văn:
“Đã có lúccó còn gì là cốm”
“Hỡi anh đi đường cáinhường nào”?
B3: Báo cáo, thảo luận
Cách nhìn mới mẻ của Vũ Bằng:
+ Ông nhìn “cốm” không chỉ như một thức quà quen thuộc, mà còn như một món quà thiên nhiên hun đúc, trao tặng cho con người, và đến lượt con người lại dùng công sức và trí tuệ của mình để tạo nên.
+ Ông đã chỉ ra được mối liên hệ của cốm với tự nhiên, với văn hoá và địa lí.
+ Cách nghĩ của nhà văn cũng rất đặc biệt, khi ông nói đến cách con người đối xử với thức quà cũng chính là cách con người đối xử với văn hoá, đồng thời thể hiện lối sống
Cách xưng gọi “hỡi anh”, “ta” được sử
dụng một cách tự nhiên, thân tình, và không
HS báo cáo kết quả;
GV gọi HS khác nhận xét, bổ sung câu trả lời của bạn
B4: Kết luận, nhận định
Nhận xét câu trả lời của HS.
Chốt kiến thức, bình giảng và chuyển dẫn sang mục sau.
kém phần trang trọng, tinh tế:
à Tác giả có tâm hồn phong phú, sâu sắc, tinh tế
à Chủ đề văn bản: Tình cảm yêu quý, trân trọng của tác giả đối với cốm và đối với văn hoá của dân tộc cũng như cách sống đẹp, giàu văn hoá của người Hà Nội.
III. TỔNG KẾT
a. Mục tiêu:
Hình thành cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác.
Phát triển kĩ năng tự chủ, tự học của bản thân
Khái quát lại kiến thức
b. Nội dung:
GV sử dụng KT chia sẻ nhóm đôi để khái quát giá trị nghệ thuật và nội dung của văn bản
HS làm việc cá nhân, thảo luận nhóm và báo cáo sản phẩm.
Sản phẩm học tập: Câu trả lời của học sinh
Tổ chức thực hiện:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS
DỰ KIẾN SẢN PHẨM
B1 Chuyển giao nhiệm vụ (GV)
Chia nhóm theo bàn.
Giao nhiệm vụ cho các nhóm:
? Em hãy chỉ ra những nét nghệ thuật đặc sắc được sử dụng trong văn bản?
? Qua văn bản, em cảm nhận được gì về tâm hồn tác giả?
B2: Thực hiện nhiệm vụ
HS làm việc cá nhân, làm việc nhóm để hoàn thành nhiệm vụ.
GV hướng theo dõi, quan sát HS thảo luận nhóm, hỗ trợ (nếu HS gặp khó khăn).
B3: Báo cáo, thảo luận
HS báo cáo kết quả thảo luận nhóm, HS nhóm khác theo dõi, nhận xét và bổ sung (nếu cần).
GV hướng dẫn và yêu cầu HS trình bày, nhận xét, đánh giá chéo giữa các nhóm.
B4: Kết luận, nhận định
1. Nghệ thuật
Ngôn ngữ giàu cảm xúc
Lối viết hấp dẫn, thú vị
Cách triển khai ý kiến, lí lẽ mạch lạc, rõ ràng
2. Nội dung
Qua văn bản, ta thấy tâm hồn của nhà thơ Vũ Bằng là một tâm hồn tinh tế, bay bổng, thiết tha, ông có một tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước sâu sắc, sự trân trọng và nâng niu món ăn dân dã, bình dị của người dân Việt Nam
GV nhận xét thái độ và kết quả làm việc của từng nhóm.
Nhận xét và chốt sản phẩm
HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP (5 phút)
Mục tiêu: Vận dụng kiến thức của bài học vào việc làm bài tập cụ thể.
Nội dung: HS hoạt động cá nhân làm bài tập của GV giao.
Sản phẩm học tập:
Cốm Vòng thể hiện tình cảm yêu quý, say mê, trân trọng của tác giả đối với vẻ đẹp của cốm, của văn hoá ẩm thực. Những tình cảm đó được bộc lộ gián tiếp qua cách miêu tả cốm, đồng thời bộc lộ trực tiếp bằng những từ cảm thán.
Cái tôi của người viết tuỳ bút hiện ra rõ nét qua tình cảm, thái độ, suy nghĩ của tác giả.
Ngôn ngữ VB giản dị, sống động, mang hơi thở đời sống, giàu hình ảnh và chất trữ tình.
Tổ chức thực hiện
B1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Giáo viên giao bài tập cho HS: Em hãy chỉ ra một số đặc điểm của tùy bút thể hiện qua văn bản bằng cách thực hiện phiếu học tập sau:
Đặc điểm của tuỳ bút
Thể hiện trong VB Cốm Vòng
Chất trữ tình
....................................................................................
Cái tôi của người viết
....................................................................................
Ngôn ngữ
....................................................................................
B2: Thực hiện nhiệm vụ
GV phát phiếu học tập
HS thảo luận nhóm đôi và trả lời
B3: Báo cáo, thảo luận
GV gọi một vài nhóm trình bày câu trả lời, các nhóm còn lại lắng nghe, nhận xét, bổ sung
B4: Kết luận, nhận định
GV nhận xét thái độ làm việc, sản phẩm của các nhóm và chốt kiến thức
HOẠT ĐỘNG 4 VẬN DỤNG (5 phút)
Mục tiêu: HS vận dụng kiến thức bài học vào giải quyết tình huống trong thực tiễn.
Nội dung: GV giao nhiệm vụ, HS thực hiện nhiệm vụ.
Sản phẩm học tập: Đoạn văn của học sinh (Sau khi đã được GV góp ý, nhận xét và chỉnh sửa).
Tổ chức thực hiện
B1: Chuyển giao nhiệm vụ
? Viết một đoạn văn nêu cảm nhận của em về món cốm?
B2: Thực hiện nhiệm vụ
GV gợi ý cho HS bằng việc bám sát văn bản và vận dụng những trải nghiệm của cá nhân
HS đọc lại văn bản, suy nghĩ cá nhân và viết đoạn văn.
B3: Báo cáo, thảo luận
GV hướng dẫn các em cách nộp sản phẩm trên zalo nhóm
HS nộp sản phẩm cho GV qua hệ thống CNTT mà GV hướng dẫn.
B4: Kết luận, nhận định (GV)
Nhận xét ý thức làm bài của HS (HS nộp bài không đúng qui định (nếu có) trên zalo nhóm lớp/môn
à Dặn dò: (5 phút)
Đối với bài học tiết này:
+	Nắm được thông tin về tác giả Vũ Bằng, tác phẩm.
+	Các đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của văn bản: Cảm xúc của nhân vật trữ tình; chất trữ tình trong văn bản; cái tôi của tác giả được thể hiện qua văn bản; nội dung và nghệ thuật của văn bản.
Đối với bài học tiết sau:
+	Chuẩn bị tiết “Thực hành tiếng Việt ”: Nắm được thông tin về tác giả Vũ Bằng, tác phẩm.
+	Các đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của văn bản: Cảm xúc của nhân vật trữ tình; chất trữ tình trong văn bản; cái tôi của tác giả được thể hiện qua văn bản; nội dung và nghệ thuật của văn bản.
Tài liệu tham khảo dành cho học sinh:
à RÚT KINH NGHIỆM BÀI DẠY: