Giáo án Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 23, Làm văn: Luật thơ - Nguyễn Thị Dạ Ngân

Ngày soạn: 14/10/2016 Ngày dạy:
Tiết 23. Làm văn. LUẬT THƠ
Mục tiêu cần đạt:
Kiến thức : Giúp HS:Hiểu luật thơ của một số thể thơ truyên thống: lục bát, song thất lục bát, ngũ ngôn và thất ngôn Đường luật.Qua các bài tập, hiểu thêm về một số đổi mới trong các thể thơ hiện đại: năm tiếng, bảy tiếng.
Kĩ năng : Làm thơ
Tư duy, thái độ : Yêu thích thơ
Phương tiện :
+GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu giảng dạy SGK, SGV, Thiết kế bài học
+HS chuẩn bị: đọc kĩ SGK và trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài.
Phương pháp:
Hướng dẫn HS quan sát vần, nhịp, phép hài thanh qua các ví dụ đã nêu trong SGK. Có thể dùng phát vấn, đối thoại để tiết học thêm sinh động.
Bài tập có thể hướng dẫn ngay tại lớp, không cần yêu cầu HS làm trước ở nhà.
D.Tiến trình tổ chức:
Ổn định tổ chức:
Lớp
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
Kiểm tra bài cũ:
Nêu nội dung chính của các tập thơ Tố Hữu?
Hãy trình bày những hiểu biết của em về phong cách thơ Tố Hữu?
Bài mới:
HOẠT ĐỘNG 1. HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Luật thơ là toàn bộ những qui tắc về số câu , dòng, cách gieo vần, ngắt nhịp , hài thanhđể thể hiện tâm tư tình cảm mà người viết muốn bày tỏ . Và một câu thơ hay, bài thơ hay được đánh giá tổng thể nhưng tuyệt đối phải hay về luật . Và thơ Đường chính vì vậy mà mãi đến ngàn năm sau vẫn được người đời ca ngời vì luật thơ Đường rất nghiêm và rất chuẩn mực , đây là hiện tượng đáng quý của văn học TQ nói riêng và văn học nghệ thuật toàn thế giới nói chung. Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu thêm về Luật thơ.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
HOẠT ĐỘNG 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
* GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu một số nét khái quát về luật thơ
Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu khái niệm luật thơ
+ GV: Cho học sinh dựa vào SGK nêu khái niệm luật thơ.
+ HS: Cá nhân trả lời
Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu
KHÁI QUÁT VỀ LUẬT THƠ:
Khái niệm:
Luật thơ là toàn bộ những qui tắc về số câu, số tiếng, cách hiệp vần, phép hài thanh, ngắt nhịptrong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định
Các thể thơ:
Thơ dân tộc: Lục bát, song thất lục bát, hát nói
Đường luật: Ngũ ngôn, thất ngôn
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
các thể thơ
+ GV: Nêu các thể thơ được sử dụng trong văn chương Việt Nam?
+ HS: Cá nhân trả lời
- Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu sự hình thành luật thơ
+ GV: Luật thơ hình thành trên cơ sở nào?
+ HS: Dựa vào SGK trả lời
+ GV: Yếu tố nào đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ?
+ HS: Dựa vào SGK trả lời
+ GV: Vì sao “tiếng” có vai trò quan trọng trong sự hình thành luật thơ?
+ HS: Dựa vào sgk trả lời
+ GV: chốt lại những cơ sở hình thành luật thơ của “tiếng”
* GV hướng dẫn học sinh tìm hiểu luật thơ của một số thể thơ truyền thống.
Thao tác 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Thể lục bát
+ GV: Cho học sinh xem một bài thơ lục bát:
“ Trăm năm/ trong cõi/ người ta Chữ tài/ chữ mệnh/ khéo là /ghét nhau
Trải qua/ một cuộc /bể dâu
Những điều/ trông thấy/ mà đau/ đớn lòng”
+ GV: Gọi hs đọc, nhận xét cách đọc, cho hs nhận xét về số tiếng trong câu, hiệp vần, nhịp, hài thanh
+ HS: Dựa vào đoạn thơ trả lời
Thao tác 2: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Thể song thất lục bát
+ GV: Sử dụng phương pháp tương tự cho các thể thơ còn lại. Cho hs rút ra luật thơ của thể song thất lục bát qua 4 dòng thơ sau:
“ Ngòi đầu cầu/ nước trong như lọc, Đường bên cầu/ cỏ mọc còn non. Đưa chàng/ lòng dặc/ dặc buồn,
Bộ khôn/ bằng ngựa, thủy khôn/ bằng thuyền”
Thao tác 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Các thể ngũ ngôn Đường luật
+ GV: Cho học sinh tự rút ra luật thơ của thể thơ ngũ ngôn bát cú qua bài thơ sau:
MẶT TRĂNG
Vằng vặc/ bóng thuyền quyên Mây quang/ gió bốn bên
Nề cho/ trời đất trắng
c. Hiện đại: Năm tiếng, bảy tiếng, tám tiếng, hỗn hợp, tự do, thơ - văn xuôi,
3. Sự hình thành luật thơ:
Dựa trên các đặc trưng ngữ âm của tiếng Việt:
* Tiếng là đơn vị có vai trò quan trọng:
Số tiếng trong câu tạo nên thể thơ
Vần của tiếng → hiệp vần (mỗi thể thơ có vị trí hiệp vần khác nhau).
Thanh của tiếng → hài thanh
Tiếng là cơ sở để ngắt nhịp (mỗi thể thơ có cách ngắt nhịp khác nhau).
=> Số tiếng, vần, thanh của tiếng và ngắt nhịp là cơ sở để hình thành luật thơ
* Số dòng trong bài thơ, quan hệ của các dòng thơ về kết cấu, về ý nghĩa cũng là yếu tố hình thành luật thơ
II. LUẬT THƠ CỦA MỘT SỐ THỂ THƠ TRUYỀN THỐNG:
1. Thể lục bát:
Số tiếng: Câu 6 - câu 8 liên tục
Vần:
+ Tiếng thứ 6 hai dòng
+ Tiếng thứ 8 dòng bát với tiếng thứ 6 dòng lục
Nhịp: Chẵn, dựa vào tiếng có thanh không đổi (2, 4, 6 → 2/2/2)
Hài thanh:
+ Tiếng 2 (B), tiếng 4 (T), tiếng 6 (B).
+ Đối lập âm vực trầm bổng ở tiếng 6, 8 dòng bát
2. Thể song thất lục bát:
Số tiếng: 2 dòng 7, dòng 6 - dòng 8 liên tục
Vần:
+ Cặp song thất: tiếng 7 - tiếng 5 hiệp vần	vần T
+ Cặp lục bát hiệp vần B, liền
Nhịp: 2 câu thất 3/4 ; lục bát 2/2/2
Hài thanh: song thất: tiếng 3 linh hoạt B/T
Các thể ngũ ngôn Đường luật
Ngũ ngôn tứ tuyệt:
Ngũ ngôn bát cú:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
Quét sạch/ núi sông đen Có khuyết/ nhưng tròn mãi Tuy già/ vẫn trẻ lên
Mảnh gương/ chung thế giới Soi rõ:/ mặt hay, hèn
Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Các thể thất ngôn Đường luật
+ GV: Cho hs tự rút ra luật thơ của thể thơ thất ngôn tứ tuyệt qua bài thơ sau:
ÔNG PHỖNG ĐÁ
Ông đứng làm chi/ đó hỡi ông? Trơ trơ như đá/, vững như đồng Đêm ngày gìn giữ/ cho ai đó? Non nước đầy vơi/ có biết không?
+ GV: Cho hs tự rút ra luật thơ của thể thất ngôn bát cú qua bài thơ sau:
QUA ĐÈO NGANG
Bước tới Đèo Ngang/ bóng xế tà Cỏ cây chen đá/, lá chen hoa Lom khom dưới núi/, tiều vài chú, Lác đác bên sông/, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng/, con quốc quốc, Thương nhà mỏi miệng/ cái gia gia. Dừng chân đứng lại/, trời, non, nước, Môt mảnh tình riêng/, ta với ta
Thao tác 4: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Các thể thơ hiện đại
+ GV: Cho hs quan sát một ví dụ về thơ hiện đại:
TIẾNG THU
Em không nghe mùa thu Dưới trăng mờ thổn thức? Em không nghe rạo rực Hình ảnh kẻ chinh phu Trong lòng người cô phụ?
Em không nghe rừng thu Lá thu rơi xào xạc,
Con nai vàng ngơ ngác, Đạp trên lá vàng khô?
+ GV: Yêu cầu hs cho biết nguồn gốc của thơ mới
+ GV: Cho hs xác định thể thơ, số dòng, gieo vần từ đó rút ra mối quan hệ giữa thơ truyền thống và thơ hiện đại
HOẠT ĐỘNG 3. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH
Số tiếng: 5, số dòng: 8
Vần: độc vận, vần cách
Nhịp: 2/3
Hài thanh: Có sự luân phiên B-T hoặc niêm B
B, T - T ở tiếng thứ 2,4
4. Các thể thất ngôn Đường luật:
a. Thất ngôn tứ tuyệt:
Số tiếng: 7, số dòng: 4
Vần: vần chân, độc vận, vần cách
Nhịp: 4/3
Hài thanh: theo mô hình trong sgk.
b. Thất ngôn bát cú:
Số tiếng: 7, số dòng: 8 (4 phần: đề, thực, luận, kết).
Vần: vần chân, độc vận ở các câu 1, 2, 4, 6, 8
Nhịp: 4/3
Hài thanh: theo mô hình trong sgk.
5. Các thể thơ hiện đại:
Ảnh hưởng của thơ Pháp
Vừa tiếp nối luật thơ trong thơ truyền thống vừa có sự cách tân
III. LUYỆN TẬP:
Phân biệt cách gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
* GV hướng dẫn HS luyện tập
GV: Yêu cầu hs chia thành 4 nhóm
+ Nhóm 1, 2: Làm câu a.
+ Nhóm 3, 4: Làm câu b.
HS: Tiến hành thảo luận trong 3 phút, đại diện từng nhóm lên bảng viết lại
GV: Nhận xét, bổ sung, cho hs rút ra sự khác nhau về gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh của 2 câu thơ 7 tiếng trong thể song thất lục bát với thể thất ngôn Đường luật
a. Hai câu song thất:
Gieo vần: “Nguyệt, mịt”: Tiếng thứ 7 và tiếng thứ 5
→ vần lưng
Ngắt nhịp: 3/4
Hài thanh: Tiếng thứ 3: “ thành, Tuyền”: đều là tiếng B
b. Thể thất ngôn Đường luật:
Gieo vần: “xa, hoa, nhà”: Tiếng cuối câu 1, 2, 4 → vần chân, vần cách ( hoa – nhà).
Ngắt nhịp: 4/3
Hài thanh: Tiếng thứ 2, 4, 6 tuân thủ đúng luật hài thanh của thể thơ thất ngôn tứ tuyệt:
+ Tiếng thứ 2 các dòng:
suối, lồng, khuya, ngủ
T	B	B	T
+ Tiếng thứ 4 các dòng:
như, thụ,	vẽ,	lo
B	T	T	B
+ Tiếng thứ 6 các dòng:
hát, lồng,	chưa, nước
T	B	B	T
HOẠT ĐỘNG 5. HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG
Củng cố:
Luật thơ .
Luật thơ của một số thể thơ truyền thống .
Dặn dò:
Học bài cũ.
Chuẩn bị bài : Trả bài làm văn số 2.
----------