Giáo án Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 28+29, Đọc văn: Đất nước (Trích - Nguyễn Khoa Điềm); Đọc thêm: Đất nước (Nguyễn Đình Thi) - Nguyễn Thị Dạ Ngân

Ngày soạn: 27/10/2016 Ngày dạy:
Mục tiêu bài học :

Tiết 28-29. Đọc văn. ĐẤT NƯỚC (Trích trường ca Mặt đường khát vọng)
Nguyễn Khoa Điềm
Kiến thức Qua bài học giúp HS: Cảm nhận được những suy tư sâu sắc của nhà thơ về đất nước và trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương, xứ sở. Hiểu được sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất chính luận và trữ tình, sự vận dụng các chất liệu văn hóa và văn học dân gian, sự phong phú, linh hoạt của giọng điệu thơ.
Kĩ năng :Trình bày, trao đổi về mạch cảm xúc của bài thơ, sự thể hiện hình tượng đất nước của bài thơ.Phân tích, so sánh, bình luận về vẻ đẹp của bài thơ, chất chính luận và chất trữ tình của bài thơ, về sự thể hiện tư tưởng “Đất Nước của Nhân Dân”.
Tư duy, thái độ : Tự nhận thức về tình yêu đất nước của thế hệ các nhà thơ trẻ trong thời kì chống Mĩ.
Phương tiện :
+ GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu giảng dạy SGK, SGV, Thiết kế bài học
+ HS chuẩn bị: đọc kĩ SGK và trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài.
Phương pháp:
Nêu vấn đề, phát vấn, kết hợp diễn giảng.
Hoạt động song phương giữa HS và GV.
Tiến trình tổ chức:
Ổn định lớp
Lớp
Tiết 28
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
Kiểm tra bài cũ:
Nêu hoàn cảnh sáng tác và phân tích sắc thái tâm trạng, lối đối đáp của nhân vật trữ tình trong đoạn trích.
Vẻ đẹp của cảnh và người Việt Bắc hiện lên như thế nào?
Bài mới:
HOẠT ĐỘNG 1. HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Đất Nước là nguồn cảm hứng bất tận của thơ ca và nghệ thuật. Mỗi nhà thơ đều có những cảm nhận rất riêng về đất nước. Bởi thế, đất nước, Tổ quốc hiện lên muôn màu muôn vẻ. Nếu như các nhà thơ cùng thời thường chọn điểm nhìn về đất nước bằng những hình ảnh kì vĩ, mĩ lệ hay cảm hứng về lịch sử qua các triều đại thì Nguyễn Khoa Điềm lại chọn điểm nhìn gần gũi, quen thuộc về đất nước. Đến với “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm, ta như đứng trước muôn màu văn hóa, truyền thống, phong tục tươi đẹp vô ngần. Hãy cùng tìm hiểu đoạn trích “Đất Nước”.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
TIẾT 28
HOẠT ĐỘNG 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
?Phần tiểu dẫn trình bày những nội dung
Tìm hiểu chung :
Tác giả :
a. Tiểu sử:
chính nào?
- Trữ tình chính luận: thể hiện cảm xúc, tâm trạng riêng về các vấn đề chính trị xã hội bằng một giọng điệu sắc sảo.
?Nêu hoàn cảnh ra đời? Nội dung cơ bản? Nghệ thuật bài thơ?
?Với cảm hứng ấy, nhà thơ đã triển khai đoạn thơ theo trình tự như thế nào?
?Tác giả đã sử dụng những chất liệu văn hoá và lịch sử nào để thể hiện sự cảm nhận về đất nước?
?Đất nước được cảm nhận trên phương diện kgian như thế nào? Nhận xét gì về những kgan đó?
?Xét về phương diện thời gian, đất nước tồn tại trong thời gian “đằng đẵng”. Em hãy tìm dẫn chứng để làm rõ ý trên?
Sinh ra trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng.
Học tập và trưởng thành trên miền Bắc, tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ ở miền Nam.
b. Phong cách sáng tác :
Giàu chất suy tư , xúc cảm dồn nén .
Giọng thơ trữ tình chính luận .
Bài thơ:
Hoàn cảnh sáng tác: Hoàn thành ở chiến khu Trị -Thiên 1971 .
Nội dung: thức tỉnh tuổi trẻ đô thị vùng tạm chiếm miền Nam.
Nghệ thuật: mang đậm phong cách thơ Nguyễn Khoa Điềm.
Đoạn trích :
Vị trí: Trích chương V của trường ca .
Cảm hứng chủ đạo: tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”.
Bố cục: Hai phần
Phần I : 42 câu đầu :
+ Đất nước được cảm nhận từ nhiều phương diện lịch sử văn hoá dân tộc, chiều sâu của không gian, chiều dài của thời gian.
+ Quan hệ giữa con người và đât nước.
Phần II: 47 câu cuối : Tư tưởng cốt lõi, cảm nhận về đất nước : Đất nước của Nhân dân .
Đọc- hiểu văn bản:
Cảm nhận về đất nước:
a. Đất nước được cảm nhận ở nhiều phương diện:
* Phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc: (Đất nước có từ bao giờ?)
Đất nước gắn liền với:
+ Văn hoá lâu đời của dân tộc: truyện cổ tích, phong tục.
+ Cuộc trường chinh không nghỉ ngơi: chống ngoại xâm, cuộc sống lao động vất vả.
=> Đất nước được hình thành và phát triển theo quá trình sống của mỗi con người, rất bình dị, thân thộc và gần gũi.
Nghệ thuật: Giọng thơ nhẹ nhàng, âm hưởng đầy quyến rũ đã đưa ta về với cội nguồn của đất nước : Một đất nước vừa cụ thể vừa huyền ảo đã có từ rất lâu đời.
*Phương diện không gian địa lí và thời gian lịch sử:
(Đất nước là gì?)
Phương diện không gian: mới mẻ, độc đáo Chiết tự: Đất	mang tính cá thể
Nước	hết sức táo bạo
+ Không gian gần gũi với con người: nơi sinh hoạt của mỗi người, không gian tuyệt diệu của tình yêu và nỗi nhớ
?Hãy nhận xét chung về cách cảm nhận đất nước của nhà thơ?Qua đó giáo dục chúng ta điều gì?
?Tác giả suy nghĩ như thế nào về trách nhiệm của mình đối với đất nước?
? Nhận xét nghệ thuật thể hiện ?
đầy thơ mộng với bao kỉ niệm ngọt ngào.
+ Không gian đại lí mênh mông từ "núi bạc" đến "biển khơi" và không gian sinh tồn của dân tộc bao thế hệ: "Những ai đã khuất...mai sau".
=>Đất nước hiện lên thiêng liêng những vẫn gần gũi, gắn bó với mỗi con người. Là sự thống nhất giữa cá nhân với cộng đồng.
-Phương diện thời gian:
+ Nhắc đến cội nguồn dân tộc: “Lạc Long Quân và Âu Cơ” và ngày giỗ Tổ cho đến hiện tại với những con người không bao giờ quên nguồn cội dân tộc.
+ Đất nước là sự kế tục của các thế hệ: quá khứ, hiện tại và tương lai: "Những ai đã khuất...mai sau".
Tóm lại: Tác giả đã hướng tới cái nhìn toàn vẹn và nhiều chiều về đất nước để khơi dậy một đất nước có chiều dài của thời gian lịch sử, chiều rộng của không gian địa lí và chiều sâu của truyền thống văn hoá dân tộc.
c. Trách nhiệm của thế hệ mình với đất nước: Điểm mấu chốt về tư tưởng, tập trung cảm xúc.
+ Đất nước kết tinh trong sự sống, trong máu thịt của mỗi cá nhân.
+ Tình yêu lứa đôi thống nhất, hài hoà với tình yêu đất nước.
+ Sự phát triển từ cá nhân, tình yêu lứa đôi đến tình yêu đồng loại + kết hợp với hình ảnh “Đất nước vẹn tròn to lớn” => gợi tả tình đoàn kết dân tộc (làm nên sức mạnh Việt Nam).
Niềm tin vào thế hệ mai sau.
Trách nhiệm của thế hệ mình:
+ Đất nước - "máu xương" của mỗi con- là những giá trị vật chất và tinh thần mà mỗi người được thừa hưởng (quyền lợi).
+ Trách nhiệm của mỗi người:phải biết gắn bó, san sẻ, hoá thân
=>Xây dựng và bảo vệ Đất nước muôn đời. (nghĩa vụ).
+ Nghệ thuật:
. Điệp ngữ “phải biết” => giọng thơ chính luận.
. Âm điệu “em ơi em”=> trữ tình thiết tha.
. Dùng từ “hoá thân”(# hi sinh): hiến dâng, hoà nhập, sống còn vì đất nước => sâu sắc, giàu ý nghĩa.
. Lời thơ giản dị nhưng mang ý nghĩa sâu xa.
=> Ý thơ mang tính chất tâm sự nhiều hơn là kêu gọi, giáo huấn nên sức truyền cảm rất mạnh.
2. Tư tưởng cốt lõi : "Đất Nước của Nhân Dân".
Phương diện địa lí: cảm nhận đất nước qua những
Hết tiết 28, chuyển sang tiết 29
Lớp
Tiết 29
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
? Phần sau của đoạn thơ tập trung làm nổi bật tư tưởng "Đất Nước của Nhân Dân". Tư tưởng ấy đã quy tụ mọi cách nhìn nhận và đưa đến những phát hiện và mới của tác giả về địa lí lịch sử và văn hoá của đất nước như thế nào?
?Tác giả đã cảm nhận đất nước qua những địa danh , thắng cảnh nào?
?Những địa danh gắn với cái gì, của ai ?
? Vì sao khi nói về bốn nghìn năm lịch sử của đất nước, tác giả không điểm tên các triều đại cùng bao nhân vật anh hùng trong sử sách? Đối tượng mà tác giả muốn nhắc đến là ai? Vì sao tác giả lại nhắc đến họ? (Họ là những con người như thế nào?)
Khi nói về truyền thống của nhân dân tg đã chọn những yếu tố văn học dân gian nào để làm sáng tỏ? Đó là những truyền thống gì ?
?Nhận xét về nghệ thuật của đoạn thơ?
Thể thơ?
Giọng thơ?
Nhận xét về cách sử dụng chất liệu văn hoá dân gian của tg ? Vì sao có thể nói chất liệu văn hoá dân gian ở đoạn này gợi ấn
địa danh thắng cảnh gắn với cuộc sống tính cách số phận của nhân dân:
+ Tình nghĩa thuỷ chung thắm thiết (núi Vọng Phu, hòn trống mái).
+ Sức mạnh bất khuất (Chuyện Thánh Gióng).
+ Cội nguồn thiêng liêng (hướng về đất Tổ Hùng Vương).
+ Truyền thống hiếu học (Cách cảm nhận về núi Bút non nghiêng).
+ Hình ảnh đất nước tươi đẹp (Cách nhìn dân dã về núi con Cóc, con Gà , dòng sông)
=> Đất nước hiện lên vừa gần gũi vừa thiêng liêng.
Phương diện lịch sử: Nhìn vào bốn nghìn năm đất nước mà nhấn mạnh đến những con người vô danh- Họ âm thầm cống hiến và hi sinh.
Truyền thống của nhân dân:
+ Say đắm trong tình yêu (Yêu em từ thuở trong nôi.)
+ Biết quý trọng tình nghĩa (Biết quý công...)
+ Quyết liệt trong căm thù và chiến đấu (Biết trồng tre...)
=> Sự phát hiện thú vị và độc đáo của tác giả về đất nước được triển khai trên hai hướng vừa khơi sâu, vừa phát triển những ý nghĩa mới trên các phương diện địa lí, lịch sử, văn hoá với nhiều ý nghĩa mới : Muôn vàn vẻ đẹp của đất nước đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân , của những con người vô danh
, bình dị .
Tư tưởng cốt lõi và tụ điểm là "Đất Nước của Nhân Dân" : Vì Đất Nước là của nhân dân nên Đất Nước là của ca dao thần thoại.Đây là một định nghĩa giản dị mà độc đáo.
c. Nghệ thuật :
Thể thơ tự do phóng túng .
Giọng thơ suy tưởng: đặt câu hỏi và tự trả lời.
Sử dụng các chất liệu văn hoá dân gian không phải là thủ pháp nghệ thuật mà là để chi phối tư tưởng "Đất Nước là của Nhân Dân".
Giọng thơ trữ tình – chính luận .
III. Tổng kết:
Đoạn trích thể hiện một cái nhìn mới mẽ về đất nước : Đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân . Nhân dân là người làm ra đất nước.
Đoạn trích nằm trong ý đồ tư tưởng của tác giả: thức tỉnh tinh thần dân tộc.
tượng vừa quen thuộc vừa mới lạ? ? Qua đoạn trích, tác giả thể hiện quan điểm về vấn đề gì? Mục đích của tác giả?
HOẠT ĐỘNG 5. HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG
Củng cố :
Về tiểu sử và phong cách sáng tác của Nguyễn Khoa Điềm.
Vị trí và hoàn cảnh sáng tác của văn bản .
Cách cảm nhận đất nước vừa cụ thể vừa độc đáo của tác giả ở phương diện thời gian, không gian và văn hoá.
Tư tưởng Đất Nước của Nhân dân .
Dặn dò :
Học thuộc đoạn trích.
Soạn bài mới Đất Nước của Nguyễn Đình Thi.
Đọc thêm:	ĐẤT NƯỚC
Nguyễn Đình Thi
Mục tiêu cần đạt :
Kiến thức
Tác giả Nguyễn Đình Thi là một nhà văn đa tài thành công hơn cả vẫn là thơ.
Thơ của ông giàu cảm xúc, kết tinh chất trí tuệ khi viết về nhân dân, đất nước.
Vẻ đẹp sâu lắng, gợi cảm và thuyết phục qua tác phẩm thơ “Đất nước”.
Kĩ năng
Đọc hiểu tc phẩm theo đặc trưng thể loại.
Tư duy, thái độ
Tình yêu quê hương đất nước.
Phương tiện thực hiện :
GV: SGK, SGV, Các tài liệu đọc thêm.
HS: SGK, Vở soạn, vở ghi.
Phương pháp:
Nêu vấn đề, phát vấn, kết hợp diễn giảng.
Hoạt động song phương giữa GV và HS.
Về nhà, đọc kỹ bài thơ, tìm hiểu phần Hướng dẫn học bài.
Cố gắng giải đáp các câu hỏi SGK, nhất là phải thấy được dụng ý của tác giả khi sử dụng các biện pháp nghệ thuật tu từ.
Tiến trình dạy học:
Ổn định lớp
Lớp
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
Kiểm tra bài cũ
Tác giả Nguyễn Khoa Điềm cảm nhận Đất Nước theo phương diện nào?
Cơ sở tác giả xác định “ Đất Nước của Nhân Dân”?
Bài mới
HOẠT ĐỘNG 1. HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Đất nước là chủ đề rộng lớn và đa dạng . Đến với Đất nước của Nguyễn Đình Thi sẽ giúp cho người đọc hiểu thêm về thời kì đau thương của đất nước trong những năm thực dân Pháp xâm lược. Bên cạnh đó còn có hình ảnh con người đi cứu nước với tư thế hiên ngang và ý chí sắt đá , lòng kiên định trong buổi ra đi. Với bản sắc riêng , âm điệu hào hùng và xu hướng sáng tác Nguyễn Đình Thi đã sáng tác bài thơ rất giàu cảm xúc.
HOAÏT ÑOÄNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
HOẠT ĐỘNG 2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
?Em hãy sơ lược vài nét về tác giả Nguyễn Đình Thi ?
?Nêu quá trình sáng tác tác phẩm?
?Trình bày bố cục bài thơ?
?Đoạn đầu thể hiện điều gì ?
?Nghệ thuật thể hiện qua câu, chữ tiêu biểu?
?Các em hãy chỉ ra các biện pháp nghệ thuật đặc sắc trong từng khổ thơ ? Biện pháp nghệ thuật ấy nhằm biểu đạt nội dung gì ?
Giới thiệu chung :
Tác giả: (SGK)
Quá trình hoàn thành :
Ấp ủ trong thời gian 8 năm, (1948 – 1955), tác phẩm mới hoàn thành.
Tuy có thể lắp ghép các mảng thơ nhưng tác phẩm thơ vẫn là một chỉnh thể.
3. Bố cục :
+ Phần 1 (7 câu) : Tâm trạng – nỗi luyến nhớ về mùa thu & Hà Nội.
+ Phần 2 (8 câuà câu 21) Cảm xúc về mùa thu, suy nghĩ về đất nước, con người VN.
+ Phần 3 (còn lại) Nhận thức tình yêu quê hương – đất nước, ý thức căm thù và quật khởi quật cường.
Đọc hiểu văn bản :
7 câu đầu: (cảm xúc về đất nước được khơi nguồn từ 1 buổi sáng mùa thu)
+ “sáng mát trong”
+ “hương cốm”
+ Lặp từ “thu”
+ “sáng chớm lạnh”
+ “Xao xác hơi may”
+ “Thềm nắng – lá rơi đầy”
=> mùa thu đặc trưng Hà Nội.
“Người ra đi / đầu không ngoảnh lại" => thể hiện ý chí quyết tâm.
14 câu tiếp theo: Mùa thu mới nơi Việt Bắc. Lòng kiêu hãnh, tự hào vẻ đẹp của đất nước, truyền thống bất khuất của dân tộc Việt Nam.
Câu thơ 5 chữ “mùa thu nay khác rồi”
Lời thơ ngắn gọn, chắc khoẻ nhằm khẳng định sự thay đổi của hoàn cảnh xã hội, trong nhận thức của con người.
Chú ý các biện pháp nghệ thuật tu từ, ngôn ngữ thơ.
+ Đứng – vui – nghe : niềm vui, sự hân hoan phơi phới.
+ Nghệ thuật nhân hoa, lối nói ẩn dụ
+ Sự phối hợp thanh trắc thanh bằng
=>Bức tranh thu đẹp, lóng lánh niềm vui sướng, tự hào.
+ Cụm từ “Nước chúng ta” – trang nghiêm, trang trọng.
?Em thích nhất những câu thơ nào? Lý giải vì sao em yêu thích nó ?
?Bằng cảm nhận riêng của bản thân, em khai thác giá trị đặc sắc trong 4 câu thơ cuối của bài thơ.
? Khái quát nghệ thuật và nội dung bài thơ.
+ Lặp từ “Những” – hình ảnh đất nước trù phú, mênh mông.
+ Tự láy “đêm đêm”, “rì rầm” – sự liên tưởng về mỗi quan hệ giữa hiện tại và quá khứ.
3. Những câu thơ còn lại:
a. Đất nước trong đau thương:
Cánh đồng quê – chảy máu.
Dây thép gai – đâm nát trời chiều.
Bát cơm chan đầy nước mắt.
Đứa đè cổ – đứa lột da.
(Cần thấy được các biện pháp tu từ đã góp phần đắc lực trong việc thể hiện nội dung tư tưởng)
b. Đất nước của những con người anh hùng, dũng cảm, bất duyệt:
Ngời lên nét mặt quê hương.
Bật lên những tiếng căm hờn.
=> quyết liệt, dữ dội
Nghệ thuật đối lập :
Xiềng xích	> <	đất đầy hoa
yêu nước, thương nhà
=> khẳng định sức mạnh tinh thần, tâm hồn người Việt Nam
Động từ ôm (trong câu thơ: “ôm đất nước ”) được hiểu theo nghĩa như một tính từ : sự níu giữ, niềm tin yêu vô bờ, không để ai cướp lấy.
Nổi bật và đặc sắt nhất vẫn là 4 câu thơ cuối bài “Súng nổđứng dậy sáng loà”
+ Hình thức thể hiện : thơ 6 chữ cô đúc, rắc rỏi.
+ Bút pháp nhân hoá, kết hợp với sự linh hoạt, nhuần nhị trong việc đưa thành ngữ “tức nước vỡ bờ” vào thơ.
=> Tạo nên vẻ đẹp hào hùng, tráng lệ về con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam. Đoạn thơ đã khái quát được sức vươn dậy thần kỳ của dântộc Việt Nam chúng ta.
III. Tổng kết: Đất nước là một tác phẩm thơ gây một ấn tượng mạnh nhờ vào chất chính luận – trữ tình hoà quyện tự nhiên, uyển chuyển.
Tác phẩm đã khắc chạm thành công một tượng đài kỳ vĩ bằng thơ về con người Việt Nam. Tổ quốc Việt Nam
HOẠT ĐỘNG 5. HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG
Củng cố : “Đất nước”, một đóng góp đáng nể của Nguyễn Đình Thi cho nền thi ca dân tộc.
Dặn dò:
- Học thuộc lòng bài thơ.
- Chuẩn bị bài : Luật thơ (tiếp).