Giáo án Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 31, Tiếng Việt: Thực hành một số phép tu từ ngữ âm - Nguyễn Thị Dạ Ngân

Ngày soạn : 2/11/2016 Ngày dạy :
Tiết 31.Tiếng Việt: THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ NGỮ ÂM
Mục tiêu bài học :
Kiến thức : Qua bài học giúp HS:Củng cố và nâng cao nhận thức về một số phép tu từ ngữ âm (tạo nhịp điệu, âm hưởng, điệp âm, điệp vần, điệp thanh): đặc điểm và tác dụng của chúng.
Cảm nhận và phân tích các phép tu từ trong văn bản, bước đầu biết sử dụng các phép tu từ.
Kĩ năng : Trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về hiệu quả biểu đạt của một số câu/ đoạn văn, thơ có sự phối hợp ngữ âm.
Tư duy, thái độ : Phân tích, đối chiếu sự phối hợp âm thanh, nhịp điệu, âm hưởng của một số câu/ đoạn thơ, văn.
Phương tiện :
+ GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu giảng dạy SGK, SGV, Thiết kế bài học
+ HS chuẩn bị: đọc kĩ SGK và trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài.
Phương pháp:
Tuỳ đối tượng HS mỗi lớp, GV chọn một trong những hình thức sau:
Cá nhân Hs làm bài tập, Gv yêu cầu trình bày trước lớp.
Thảo luận ở tổ, nhóm, sau đó cử đại diện trình bày trước lớp.
Thi giải bài tập giữa các tổ, nhóm.
Sau mỗi bài tập, GV tổng kết, chốt lại những kiến thức và kĩ năng cơ bản.
Tiến trình dạy học:
Ổn định lớp
Lớp
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
Kiểm tra bài cũ: Không.
Bài mới:
HOẠT ĐỘNG 1. HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Bài học sẽ giúp cho HS rèn luyện kĩ năng về việc tích hợp kiến thức đọc văn, phân tích thơ ca . Rèn luyện về kiến thức tiếp nhận thơ ca dựa vào : nhịp điệu và âm hưởng thơ ca, giúp hiểu cách gieo vần , hài thanh, sự đăng đối , sắc thái thơ ca nói chung.Chúng ta sẽ chia nhóm thảo luận và cùng giải bài tập :
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
HOẠT ĐỘNG 3. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH
GV: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần I
- Thao tác 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu Bài tập 1
+ GV: Nhận xét cách ngắt nhịp trong đoạn?
+ GV: Nhịp dài có tác dụng ra sao?
Tạo nhip điệu và âm hưởng cho câu:
Bài tập 1:
- Đoạn văn có 4 nhịp: 2 nhịp dài, 2 nhịp ngắn phối hợp diễn tả nội dung đoạn:
+ Hai nhịp dài: thể hiện lòng kiên trì và ý chí quyết tâm dân tộc trong đấu tranh vì tự do với thời gian dài.
+ Hai nhịp ngắn: khẳng định dứt khoát và
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
+ GV: Nhịp ngắn tạo nên tác dụng gì ?
+ GV: Cách phối hợp thanh điệu như thế nào, tác dụng của nó?
Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu Bài tập 2
+ GV: Điều gì nổi bật về nghệ thuật trong đoạn văn này?
+ GV: Nhịp điệu khi nhanh, khi chậm thể hiện điều gì ?
Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu Bài tập 3
+ GV: Cách ngắt nhịp của đoạn văn như thế nào? Tạo nên âm hưởng gì?
+ GV: Cách ngắt nhịp của hai câu cuối như thế nào? Tạo nên âm hưởng gì?
* GV: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phép điệp âm, điệp vần, điệp thanh.
Thao tác 1: Hướng dẫn tìm hiểu bài tập 1.
+ GV: Tác dụng của lặp âm đầu trong câu thơ sau là gì?
Dưới trăng quyên đã gọi hè Đầu tường lửa lựu lập loè đâm bông
+ GV: Nếu thay từ bóng thành từ ánh thì câu thơ sau như thế nào?
Làn ao lóng lánh bóng trăng loe
Thao tác 2: Hướng dẫn tìm hiểu bài tập 2.
+ GV: Sắc thái ý nghĩa của vần ang trong đoạn thơ sau là gì?
Lá bàng đang đỏ ngọn cây.
Sếu giang mang lạnh đang bay ngang trời Mùa đông còn hết em ơi
Mà con én đã gọi người sang xuân !
đanh thép quyền tự do và độc lập của dân tộc
- Sự thay đổi thanh điệu cuối nhịp:
+ Kết thúc 3 nhịp đầu: thanh bằng và âm tiết mở tạo âm hưởng ngân vang, lan xa.
+ Nhịp cuối: thanh trắc và âm tiết khép, tạo nên âm hưởng mạnh mẽ, dứt khoát, phù hợp với lời khẳng định.
2. Bài tập 2:
Để tạo nên sắc thái hùng hồn, thiêng liêng, đoạn văn phối hợp:
Phép điệp (lặp từ ngữ, kết cấu ngữ pháp và nhịp điệu 4/2/4/2) + phép đối (đối xứng từ ngữ, về nhịp điệu, về kết cấu ngữ pháp)
Câu văn xuôi + có vần (Câu 1,2: bà / già, súng / súng)
Nhịp ngắn, nhịp dài: câu 1, 4.
à Tạo âm hưởng khi khoan thai, khi mạnh mẽ, thích hợp với lời kêu gọi cứu nước.
3. Bài tập 3:
Ngắt nhịp (dấu phẩy ở ba câu đầu) khi cần liệt kê.
Câu 3:
+ Ngắt nhịp liên tiếp
à như lời kể về từng chiến công của tre.
+ Nhịp ngắn trước, nhịp dài sau
à tạo âm hưởng du dương cho lời ngợi ca.
Hai câu cuối: ngắt nhịp giữa CN và VN
à Tạo âm hưởng mạnh mẽ, dứt khoát cho lời tuyên dương công trạng, khẳng định ý chí kiên cường và chiến công vẻ vang của trẻ.
Điệp âm, điệp vần, điệp thanh:
Bài tập 1:
Lặp âm đầu gợi cảm giác về hình ảnh : hoa lựu như những đóm lửa nhỏ, đẹp và ẩn hiện trên đầu tường.
Lặp âm đầu gợi cảm giác phản chiếu của bóng trăng như phát tán trong không gian và trên mặt nước.
2. Bài tập 2:
Vần ang – âm thanh mở lặp lại nhiều nhất, xuất hiện 7 lần
Tác dụng:
+ Tạo cảm giác rộng lớn, chuyển động, kéo dài (đông – xuân)
+ Phù hợp với cảm xúc chung: mùa đông đang
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
- Thao tác 3: Hướng dẫn tìm hiểu bài tập 3.
+ GV: Khung cảnh hiểm trở và sự giao sự gian lao vất vả được gợi ra nhờ những yếu tố nào? Phân tích?
còn tiếp diễn vậy mà đã có lời mời gọi mùa xuân.
3. Bài tập 3:
Khung cảnh hiểm trở và	sự gian lao vất vả được gợi ra nhờ:
Nhịp điệu: 4/3 ở 3 câu đầu.
Sự phối hợp: B – T ở 3 câu đầu
+ Câu 1: Thiên về vần T
à Gợi không gian hiểm trở, mang màu sắc hùng tráng, mạnh mẽ.
+ Câu 4: Thiên về vần B
à Gợi không khí rộng lớn, thoáng đãng trước mắt khi vượt qua con đường gian lao, vất vả.
Từ láy gợi hình, phép đối, phép lặp, phép nhân hoá (súng ngửi trời.)
Lặp cú pháp: câu 1 và 3.
HOẠT ĐỘNG 5. HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG
Củng cố:
Tác dụng của các biện pháp tu từ ngữ âm trong khi diễn đạt nội dung câu văn.
Dặn dò:
Luyện tập ở nhà: chỉ ra phép tu từ ngữ âm và ý nghĩa của nó trong những đoạn thơ, đoạn văn đã học trong chương trình.
Chuẩn bị: Bài viết số 3: Nghị luận văn học.