Giáo án Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 36, Tiếng Việt: Thực hành một số phép tu từ cú pháp - Nguyễn Thị Dạ Ngân

Ngày soạn: 15/11/2016 Ngày dạy:
Tiết 36. Tiếng Việt. THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
Mục tiêu cần đạt :
Kiến thức : Qua bài học giúp HS: Nắm được một số phép tu từ cú pháp ( phép lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen ) : đặc điểm và tác dụng của chúng. Nhận biết và phân tích các phép tu từ cú pháp trong văn bản và biết sử dụng chúng khi cần thiết.
Kĩ năng : Trình bày, trao đổi về hiệu quả biểu đạt của một số câu/ đoạn văn, thơ có sử dụng một số biện pháp tu từ cú pháp.
Tư duy, thái độ : Phân tích, đối chiếu tác dụng của các biện pháp tu từ trong một số câu/ đoạn thơ, văn.
Phương tiện :
+GV : Soạn bài , chuẩn bị tư liệu giảng dạy SGK, SGV, Thiết kế bài học
+HS chuẩn bị: đọc kĩ SGK và trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài.
Phương pháp:
Tuỳ đối tượng HS mỗi lớp, GV chọn một trong những hình thức sau:
Cá nhân HS làm bài tập, GV yêu cầu trình bày trước lớp.
Thảo luận ở tổ, nhóm, sau đó cử đại diện trình bày trước lớp.
Thi giải bài tập giữa các tổ, nhóm.
Sau mỗi bài tập, GV tổng kết, chốt lại những kiến thức và kĩ năng cơ bản.
Tiến trình dạy học:
Ổn định lớp
Lớp
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
Kiểm tra bài cũ:
Tình cảm sâu nặng của tác giả đối với bà được biểu hiện ở những góc độ nào trong bài thơ Đò Lèn
của Nguyễn Duy?
Bài mới:
HOẠT ĐỘNG 1. HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Bài học ngày hôm nay giúp chúng ta nắm được một số phép tu từ cú pháp thường dùng trong văn bản nói chung, văn bản nghệ thuật nói riêng.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV
HOẠT ĐỘNG CỦA HS
HOẠT ĐỘNG 3. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH
GV hướng dẫn học sinh lần lượt thực hiện các bài tập ở phép lặp cú pháp .
-Bài tập 1
HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập.
- Bảng phụ 1 :
I . Phép lặp cú pháp :
1. Bài tập 1:
a.- Câu có hiện tượng lặp kết cấu cú pháp (lặp cú pháp):
+ Hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là ”.
+ Hai câu bắt đầu từ “ Dân ta”.
- Phân tích kết cấu cú pháp đó :
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “Sự thật là”: P – C
– V1 – V2. Kết cấu khẳng định ở vế đầu và bác bỏ ở
“ Buồn thay ! ( 1 ) Đàn muỗi vo ve bay, đùa nhau quanh ngọn đèn.(2)
Lá cây sột soạt rụng, đuổi nhau
trên đường nhựa”( NCHoan ) Yêu cầu HS nhận xét về kiểu cấu trúc cú pháp của câu (1),(2) và kiểu cấu trúc cú pháp đó có tác dụng như thế nào ?
Cách nhận biết phép lặp cú pháp ? Hướng dẫn HS làm bài tập , chia HS thành từng nhóm để thảo luận.
Bài tập 2 : Yêu cầu HS đọc ngữ liệu trong SGK và xác định yêu cầu của bài tập.
Bài tập 3 : HS về nhà làm.
GV hướng dẫn HS thực hành về phép liệt kê .
Bảng phụ 2 :
Này chồng này mẹ này cha. Này là em ruột này là em dâu .
( Nguyễn Du )
-Yêu cầu HS liệt kê những người trong gia đình Kiều, tác dụng của việc liệt kê này ?
HS trả lời được 5 người trong gia
vế sau.
+ Kết cấu lặp ở hai câu bắt đầu từ “ Dân ta”: C–V–Tr.
- Tác dụng : Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hào hùng, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến. b.Các câu có lặp kết cấu cú pháp
Câu 1 và câu 2: C-V. Câu 3,4,5 : cụm danh từ.
Tác dụng : Khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng khoái đối với thiên nhiên, đất nước khi giành được quyền làm chủ đất nước.
c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp.
Ba cặp câu lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu ngữ pháp của kiểu câu cảm thán.
- Tác dụng : Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở Việt Bắc.
Bài tập 2 : So sánh :
Ở mỗi câu tục ngữ: hai vế lặp cú pháp nhờ phép đối chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại, về kết cấu ngữ pháp của từng vế.
Ở phép đối: phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng)
Ở thơ Đường luật: phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao : kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngôn bát cú)
Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại trong một cặp câu (câu trong văn biền ngẫu có thể dài, không cố định về số tiếng).
Phép liệt kê :
Phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Tác dụng : nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh.
Phép lặp cú pháp ( các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau : C- V ( + phụ ngữ chỉ đối tượng ) phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt vạch tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp, dồn dập.
đình Kiều . Cách liệt kê đã thể hiện được một trật tự hợp nhân tình và một tôn ti đúng chế định (phong kiến)
- Sự sắp xếp nối tiếp những đơn vị cú pháp đồng loại ( nhưng khác nhau về từ ngữ ) nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, cảm xúc chủ quan về các sự vật được đưa ra.
-HS làm việc theo nhóm, cử đại diện trình bày, các nhóm khác bổ sung.
Cách nhận biết phép liệt kê ? Hướng dẫn HS làm bài tập, chia nhóm để HS thảo luận.
GV hướng dẫn HS thực hành về phép chêm xen .
-Bảng phụ 3 : “ Ông già giương hai mắt lên, rồi như đã nhận biết, bèn nhăn bộ răng ra cười, cái cười khó khăn, và gật gật mấy cái, giơ tay ra bắt”	(NCHoan)
Yêu cầu HS nhận xét về tác dụng của phép chêm xen trong câu trên. Cách nhận biết phép chêm xen ? Hướng dẫn HS làm bài tập 1, chia nhóm để thảo luận
Bài tập 2 : HS về nhà thực hiện

Phép chêm xen :
Bài tập 1 :
-Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c, d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích.
Các bộ phận đó đều được tách bằng ngữ điệu khi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu gạch ngang.
Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước, bổ sung thông tin thêm sắc thái về tình cảm, cảm xúc của người viết.
Bài tập 2 : HS về nhà thực hiện.
HOẠT ĐỘNG 5. HOẠT ĐỘNG BỔ SUNG
Củng cố
- Tác dụng của phép lặp cú pháp, phép liệt kê, phép chêm xen.
Dặn dò
- Làm các bài tập về nhà.
- Soạn bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh.