Giáo án Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 70+71: Văn bản: Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu)

Ngày soạn:....../......./........	Ngày dạy: ....../........./............	Tiết thứ: 70-71
CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA
(Nguyễn Minh Châu)
MỤC TIÊU:
Giúp học sinh:
-Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra sự thật: đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh tình cờ chụp được là số phận đau đớn của một người phụ nữ là bao ngang trái trong một gia đình vạn chài. Từ đó thấy rõ mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không thể đơn giản và sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người.
-Học sinh hiểu được nghệ thuật kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện rất sáng tạo của một cây bút viết truyện đầy bản lĩnh và tài hoa..
PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY:
CHUẨN BỊ GIÁO CỤ:
Giáo viên	: Soạn giáo án.
Học sinh	: Soạn bài.
TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
Ổn định lớp - kiểm tra sĩ số:
Kiểm tra bài cũ: Hãy tóm tắt và nêu chủ đề truyện "Những đứa con trong gia đình" của Nguyễn Đình Thi.
Nội dung bài mới:
Đặt vấn đề: -"Nguyễn Minh Châu thuộc trong số những nhà văn mở đường tinh anh và tài năng nhất cảu văn học ta hiện nay" (Nguyên Ngọc).
-Sự tinh anh và tàu năng ấy thể hiện trước hết ở quá trình đổi mới tư duy nghệ thuật. Trong văn học cách mạng trước năm 1975. thước đo giá trị chủ yếu của nhân cách là sự cống hiến, hy sinh cho Cách mạng Sau năm 1975. văn chương trở về với thời kỳ đổi mới đi sâu khám phá sự thật đời sống bình diện đạo đức thế sự. Khi làm cho người đọc ý thức về sự thật, có khả năng nhìn thẳng vào sự thật, phát hiện nhiều mối quan hệ xã hội phức tạp chằng chịt, thì văn chương đã ít nhiều đáp ứng được cái nhu cầu nhìn nhận và hoàn thiện nhiều mặt của nhân cách con người. Truyện ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" của Nguyễn Minh Châu sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn hướng phát hiện đười sống và con người mới mẻ này.
Triển khai bài dạy:
Hoạt động thầy và trò
Nội dung kiến thức
-Hoạt động 1: Tổ chức đọc hiểu tiểu dẫn.
Bài tập: Đọc mục tiểu dẫn và tóm tắt những nét chính về tác giả và tác phẩm.
Học sinh làm việc cá nhân và
Đọc-hiểu Tiểu dẫn.
Nguyễn Minh Châu (1930-1989), quê ở làng Thơi, xã Quỳnh Hải (nay là xã Sơn Hải), huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An Ông "thuộc trong những mở đường tinh anh và tài năng nhất của văn học ta hiện nay".
-Sau năm 1975khi văn chương chuyến hướng khám phá trở về đời thường. Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn đầu tiên của thờ kì đổi mới đã đi sâu
khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự. Tâm điểm những khám phá nghẹ thuật của ông là con
trình bày trước lớp.
Kể tên tác phẩm chính?
-Hoạt động 2: Tổ chức đọc hiểu văn bản.
Bài tập 1: Dựa vào văn bản hãy tóm tắt nội dung của truyện và chia đoạn.
Học sinh trên cơ sở đọc ở nhà, trình bày tóm tắt, chia đoạn.
Bài tập 2: Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ nhiếp ảnh, là phát hiện đầy thơ mộng. Anh (chị) cảm nhận như thế nào về vẻ đẹp của chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mù sương mà người nghệ sĩ chụp được?
Học sinh thảo luận, cử đại diện trình bày trước lớp.
Bài tập 3: Phát hiện thứ hai của người nghệ sĩ nhiếp ảnh mang đầy nghịch lí. Anh đã chứng kiến và có thí độ như thế nào trước những gì diễn ra ở gia
đình thuyền chài?
người trong cuộc mưu sinh, trong hành trình nhọc nhằn tìm kiếm hạnh phúc và hoàn thiện nhân cách.
-Tác phẩm chính (Sgk).
-Truyện Ngắn "Chiếc thuyền ngoài xa" in dậm phong cách tự sự-triết lí của Nguyễn Minh Châu rất tiêu biểu cho hướng tiếp cận đười sống từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn sáng tác thứ hai.
2. Truyện ngắn lúc đầu được in trong tập Bến Quê (1985) sau được nhà văn lấy tên chung cho một tập truyện ngắn (in năm 1987).
Đọc hiểu văn bản.
Bố cục.
-Truyện chia thành hia đoạn lớn:
+Đoạn 1: Từ đầu đến "chiếc thuyền với gió đã biến mất": hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
+Đoạn 2: Còn lại: Câu chuyện của hai người đàn bà làng chài.
Phát hiện thứ nhất đầy thơ mộng của người nghệ sĩ.
-"Trước mặt tôi là một bức tranh mức tàutôi tưởng chính mình vừa khám phá thấy cái chân lí của sự hoàn thiện khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn".
-Đôi mắt tinh tường"nhà nghề" của người nghệ sĩ đã phát hiện vẻ đẹp trời cho trên mặt biển mờ sương, vẻ đẹp nà cả đười bấm máy anh chưa gặp một lần. Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc-đó là niềm hạnh phúc của khám phá và sáng tạo, của sự cảm nhận cái đẹp tuyệt diệu, Trong hình ảnh của chiếc thuyên ngoài xa giữa biển trời mờ sương, anh đã cảm nhận cái đẹp toàn bích, hài hoà, lãng mạn của cuộc đời, thấy tâm hồn mình được thanh lọc.
Phát hiện thứ hai đầy nghịch lí của người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
-Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến: từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước ra một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi và cam chịu; một lão đàn ông thô kệch, dữ dằn, độc ác, coi việc đánh vợ như một phương cách để gải toả những uất ức, khổ đauĐây là hình ảnh đằng sau cái đẹp "toàn bích, toàn thiện" mà anh vừa bắt gặp trên biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trò đàu quái ác của cuộc sống.
-Chứng kiến cảnh người đàn ông đánh vợ một cách vô lí
Học sinh thảo luận phát biểu.
Bài tập 4: Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện nói lên điều gì?
Học sinh thảo luận nhóm, cử đại diện trình bày.
Bài tập 5: Nêu cảm nghĩ về các nhân vật: đàn bà vùng biển, lão đàn ông độc ác, chị em thằng Phác, người nghệ sĩ nhiếp ảnh.
Học sinh làm việc theo nhóm, đại diện phát biểu theo lớp.
Gợi ý: Về người đàn ông độc ác? Từ các chi tiết để làm rõ.
và thô bạo, Phùng đã "kinh ngạc đến mức, trong mấy phút đầuvứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới". Hành động đó nói lên nhiều diều.
Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện.
-Là câu chuyện về sự thật cuộc đời, nó giúp những người như Phùng, Đẩu hiểu rõ nguyên do cỉa những điều tưởn chừng như vô lí. Nhìn bề ngoài đó là người đàn bà quá nhẫn nhục, cam chịu, bị đánh đậpmà vẫn nhất quyết gắn bó với lão chồng vũ phu. Nhưng tất cả đều xuất phát từ tình thương vô bời đối với những đứa con. Trong đau khở triền miên, người đàn bà ấy vấn lắt lọc những niềm hạnh phúc nhỏ nhoi
-Qua câu chuyện của người đàn bà làng chài, tác giả giúp người đọc hiểu rõ: không thể dễ dãi, đơn giản trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của đời sống.
Về các nhân vật trong truyện.
-Về người đàn bà vùng biển: Tác giả gọi một cách phiếm định "người đàn bà" Điều tác giả gây ấn tượng chính là số phận của chị Ngoài 40, thô kệch, mặt rỗ, xuất hiện với "khuôn mặt mệt mỏi", người đàn bà gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ, nhiều cay đắng. Bà thầm lặng chịu mọi đau đớn khi bị chồng đánh không kêu một tiếng, không chống trả, không trốn chạy"tình thương con cũng như nỗi đau, sự thâm trầm trong cái việc hiểu thấu các lẽ đời hình như mụ chẳng để lộ ra bên ngoài"Một sự cam chịu đáng chia sẻ, cảm thông. Thấp thoáng trong người đàn bà ấy là bóng dáng bao người phị nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, giàu lòng vị tha.
-Về người đàn ông độc ác: cuộc sống đói ngèo đã biến "anh con trai" cục tính những nhiền lành xưa kia thành một người chồng vũ phu. Lão đàn ông "mái tóc đổ quạ", "chân chữ bát", hai con mắt đầy vẻ độc dữ vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây nên đau khổ cho người thân của mình. Phải làm sao để nâng cao cái phần thiện, cái phần người trong những kẻ thô bạo ấy.
-Chị em thắng Phác: bị đẩy vào tình thế khó xử khi ở trong hoàn cảnh ấy Chị thằng Phác, một cô bé yếu ớt mà can đảm, đã phải vật lộn để tước con dao trên tay thằng em trai, ngăn em làm việc trái luân thường đạo lí. Cô bé là điểm tựa vững chắc của người mẹ đáng thương, cô đã hành động đúng khi cản được việc làm dại dột của đứa
-Về chị em thắng Phác? Chi tiết nào thể hiện rõ?
-Suy nghĩ về người nghệ sĩ nhiếp ảnh?
Bài tập 6: Cách xây sụng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm bày có gì độc đáo?
Tóm tắt lại tình huống.
Bình luận về ý nghĩa của tình huống.
Học sinh thảo luận cử đại diện trình bày.
em, lại biết chăm sóc, lo toan khi mẹ phải đến toà án huyện. Thằng Phác thương mẹ theo kiểu một cậu bé còn nhỏ, theo cái cách một đứa bé trai vùng biển, Nó "lặng đưa mấy ngón tay sờ lên khuôn mặt người mẹ, như muôn lau đi những giọt nước mắt chứa đày trong những nốt rỗ chẵng chịt", "nó tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở biển này thì mẹ nó không bị đánh". Hình ảnh thằng Phác khiến người đọc cảm động bởi tình thương mẹ dạt dào.
-Người nghệ sĩ nhiếp ảnh: Vốn là người lính thường vào sinh ra tử, Phùng căm ghét mọi sự áp bức, bất công, sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện, lẽ công bằng. Anh xúc động ngỡ ngàng trước vẻ đẹp tinh khôi của thuyên biển lúc bình minh. Một người nhạy cảm như anh tránh sao khỏi nỗi tức gận khi phát hiện ra cảnh đẹp huyền ảo trên biển Hơn bao giờ hết Phùng hiểu rõ: trước khi là một nghệ sĩ rung động trước cái đẹp này là một người biết yêu ghét vui buồn trước mọi lẽ đời thường tình, biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người.
Cách xây dựng cốt truyện độc đáo.
Trong tác phẩm, đó là sự kiện Phùng chứng kiến lão đàn ông đánh vợ một cách tàn bạo. Trước đó, anh nhìn đời bằng con mắt người nghệ sĩ rung động, say mê trước vẻ đẹp huyền ảo-thơ mộng của thuyền biển. Trong giây phút tâm hồn thăng hoa những cảm xúc lãng mạn, Phùng phát hiện ra hiện thực nghiệt ngã của đôi vợ chồng bước ra từ con thuyên "thơ mộng".
Tình huống đó được lặp lại lần nữa: bên cạnh người đàn bà nhẫn nhục, chịu đựng "đòn chồng", Phùng còn được chứng kiến phản ứng của chị em thằng Phác trước sự hung bạo của người cha đối với mẹ. Từ đó, trong người nghệ sĩ đã có sự thay đổi cách nhìn đời. Anh thấy rõ những cái ngang trái trong gia đình thuyền chài, hiểu sâu thêm tình chất người đàn bà, chị em thằng Phác, hiểu thêm người đồng đội (Đẩu) và hiểu thêm chính mình.
Ý nghĩa: Nguyễn Minh Châu đã xây dựng được tình huống mà ở đó bộc lộ mọi mối quan hệ, bộc lộ khả năg ứng xử, thử thách phẩm chất, tính cách, tạo ra những bước ngoặt trong tư tưởng. tình cảm và cả trong cuộc đời nhân vật. Tình huống truyện mang ý nghĩa khám phá, phát hiện đời sống.
Bài tập 7: Bên cạnh một tình huống truyện độc đáo, anh (chị) có nhận xét gì về ngôn ngữ nghệ thuât của tác phẩm?
Về ngôn ngữ người kể chuyện?
Về ngôn ngữ nhân vật?
Học sinh thảo luận nhóm, đại diện trình bày.
-Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết Bài tập: Anh (chị) hãy đánh giá một cách tổng quát giá trị của tác phẩm.
7. Ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm.
-Ngôn ngữ người kể chuyện: thể hiện qua nhân vật Phùng, sự hoá thân của tác giả. Chọn người kể chuyện như thế đã tạo ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục.
-Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người.
III. Tổng kết.
-Vẻ đẹp của ngòi bút Nguyễn Minh Châu là vẻ đẹp toát ra từ tình yêu tha thiết đối vơí con người. Tình yêu ấy bao hàm cả khát vọng tìm kiếm, phát hiện, tôn vinh những vẻ đẹp con người còn tiềm ẩn, những khắc khoải, lo âu trước cái xấu, cái ác. Đó cúng là vẻ đẹp của một cốt cách nghệ sĩ mẫn cảm, đôn hậu, điềm đạm chiên nghiệm lẽ đời để rút ra những triết lí nhân sinh sâu sắc "Chiếc thuyền ngoài xa" là một trong số rất nhiều tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đã đặt ra những vấn đề có ý nghĩa với mọi ngườimọi thời.
Giáo viên gợi ý, học sinh tự viết.
Củng cố: Cần nắm vững những nội dung kién thức cơ bản đã nêu thành đề mục trong phần Đọc-hiểu văn bản.
Dặn dò:	+Viết đoạn văn ngắn trình bày cảm nhận sâu sắc nhất về một nhân vật trong tác phẩm.
+Tìm đọc tác phẩm "Bức tranh" của Nguyễn Minh Châu và tìm hiểu quan niệm nghệ thuật của nhà văn qua hai tác phẩm.
+Tiết sau học Tiếng Việt.