Giáo án Ngữ văn Lớp 12 - Tiết 85+86, Đọc văn: Hồn Trương Ba, da hàng thịt (Lưu Quang Vũ) - Nguyễn Thị Dạ Ngân

Ngày soạn: 7/3/2017 Ngày dạy:
Tiết 85-86. Đọc văn. HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT
Lưu Quang Vũ
Mục tiêu bài học
Kiến thức
Hiểu được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và bị tha hóa bởi sự lấn át của thể xác phàm tục..
Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.
Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc ở: sự hấp dẫn của kịch bản văn học và nghệ thuật sân khấu; sự kết hợp giữa tính hiện đại với các giá trị truyền thống; sự phê phán mạnh mẽ và chất trữ tình đằm thắm.
Kĩ năng
Đọc – hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại.
Tư duy, thái độ
Sống là chính mình, bảo vệ những phẩm chất cao quí và khát vọng hoàn thiện nhân cách để có một cuộc sống thực sự có ý nghĩa, xứng đáng với con người.
Phương tiện dạy học
GV: Sách giáo khoa, sách giáo viên, giáo án. HS: Sách giáo khoa, vở soạn, vở ghi.
Phương pháp
Phân tích mâu thuẫn xung đột qua hành động ngôn ngữ đối thoại của các nhân vật. HS tập làm diễn viên nhập vai thể hiện nội dung đoạn trích
Vận dụng phương pháp đàm thoại, phát vấn, diễn giảng giúp HS tiếp cận những thông điệp quan trọng của văn bản
Tiến trình dạy học
Ổn định lớp
Lớp
Tiết 85
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
Kiểm tra bài cũ
Phân tích cuộc đấu giữa ông già và con cá kiếm.
Mối quan hệ giữa ông lão và con cá.
Bài mới
Hoạt động 1. Hoạt động trải nghiệm
Lưu Quang Vũ được đánh giá là một trong những nhà viết kịch vĩ đại của văn học Việt Nam. Ông có những đóng góp lớn lao trong sự chuyển đổi mạnh mẽ của nền kịch nói Việt Nam những năm 80 của thế kỉ XX. Và vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt của ông đánh dấu chợ nghiệp sáng tác của Lưu Quang Vũ. Để hiểu rõ hơn điều đó, chúng ta cùng tìm hiểu bài học hôm nay.
Hoạt động của GV
Hoạt động của HS
TIẾT 85
Hoạt động 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới
? Hãy nêu những nét chính về tác giả..
? Em đã được học những vở kịch nào ở chương trình 11?
-Yêu cầu HS tóm tắt tác phẩm
? Quá trình vận động của một vở kịch ? (thắt nút – phát triển- cao traò- mở nút)
? Xác định vị trí đoạn trích? Nêu sơ lược cảnh trước đoạn trích- từ nghịch cảnh đó đã được đẩy tới cao trào bằng các lớp đối thoại giữa:
-Yêu cầu HS đọc phân vai
? Kịch tính được thể hiện như thế nào qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt?
Hết tiết 85, chuyển sang tiết 86
Giới thiệu chung
Tác giả: Lưu Quang Vũ (1948-1988) .
Một tài năng đa dạng: Thơ, văn xuôi,hội họa, kịch
Kịch là đóng góp đặc sắc nhất của ông.
Nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại
2. Tác phẩm
-Thể loại kịch – Từ một truyện cổ dân gian cùng tên Lưu Quang Vũ đã hư cấu, sáng tạo thành một vở kịch nói hiện đại; đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ có ý nghĩa tư tưởng triết lí và nhân văn sâu sắc
Tóm tắt (SGK)
Đoạn trích :
+ Cảnh VII và đoạn kết của vở kịch
+ Phần cao trào- mở nút
II. Đọc hiểu văn bản
Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt
Nội dung đối thoại
Hàm ý của màn đối thoại
Trương Ba được trả lại sự sống nhưng đó là một cuộc sống đáng hổ thẹn, vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hóa
Khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục ấy sẽ ngư trị, thắng thế và sẽ tàn phá những gì trong sạch cao quí của con người
Hồn Trương Ba
Xác hàng thịt
Nghịch cảnh: linh hồn nhân hậu, trong sạch phải trú nhờ trong một thân xác thô phàm
Bị xác thịt thô phàm điều khiển, lấn át, dần dần bị tha hóa
Ý thức sâu sắc về sự tha hóa; dằn vặt đau khổ, tìm cách thoát khỏi xác thịt để tồn tại độc lập
Khinh bỉ, mắng mỏ lí lẽ ti tiện của xác hàng thịt nhưng rồi ngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của mình và phải nhập vào xác hàng thịt một cách tuyệt vọng
Mang sức mạnh âm u đen tối
Khống chế, ve vãn, kêu gọi hồn Trương Ba thỏa hiệp bằng những lí lẽ ti tiện (SGK 145)
Khẳng định sự thắng thế của mình “ chẳng còn cách nào khác nữa đâu- cả hai đã hòa làm một rồi”
Lớp
Tiết 86
Sĩ số
HS vắng
12A3
12A4
12A5
?Tìm hàm ý mà tác giả muốn gởi gắm qua màn đối thoại đó?
? Mâu thuẫn kịch được phát triển như thế nào qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và những người thân?
? Những phản ứng của người thân đã đưa hồn Trương Ba đến quyết định gì?
? Quyết định đó có ý nghĩa gì?
? Mâu thuẫn kịch được giải quyết như thế nào qua màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích?
? Quan niệm về sự sống của Hồn TB và Đế Thích có gì khác nhau?
? Nhận xét về đoạn kết.
Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và những người thân
Nội dung đối thoại
Những người thân
Hồn Trương Ba
Vợ : đau khổ, giàu lòng vị tha nhưng quyết định sẽ bỏ đi
Con dâu: thông cảm cho hoàn cảnh trớ trêu của bố chồng nhưng không giúp được gì.
Cháu Gái : phản ứng dữ dội quyết liệt, không chấp nhận sự tồn tại của Trương Ba.
Không chỉ bản thân đau khổ mà còn gây đau khổ cho những người ông thương yêu nhất
Nỗi đau khổ tuyệt vọng đã lên đến điểm đỉnh .
Quyết định của Hồn Trương Ba
Tình huống bi kịch thúc đẩy hồn Trương Ba phải lựa chọn với sự phản kháng mãnh liệt "chẳng còn cách nào khác, Không cần đến cái đời sống do mày mang lại. Không cần".
Con người phải đấu tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân , chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách.
Màn đối thoại giữa Hồn Trương Ba và Đế Thích
Nội dung đối thoại
Hồn Trương Ba
Đế Thích
Không chấp nhận kiểu sống “ bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo” muốn được là chính mình một cách trọn vẹn
Chỉ ra sai lầm của Đế Thích “ Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống nhưng sống thế nào thì ông chẳng cần biết”
Kiên quyết từ chối việc nhập vào xác cu Tị, vì đó cũng là một nghịch cảnh khác, cuộc sống đó “ còn khổ hơn cái chết”
Ngạc nhiên vì những yêu cầu của Trương Ba
-Khuyên Trương Ba nên chấp nhận hoàn cảnh vì “thế giới vốn không toàn vẹn”
Sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị nhưng bị từ chối vì Trương Ba sẽ trở nên “bơ vơ, lạc lõng, thảm hại”
Chấp nhận yêu cầu của Trương Ba với thắc mắc
:“Con người hạ giới các ông thật kì lạ”
Quan niệm về sự sống
Đế Thích : cái nhìn hời hợt, phiến diện về con người
Trương Ba : ý thức sâu sắc về ý nghĩa của sự sống: Sống thực cho ra một con người không phải là điều đơn giản- Hồn và Xác phải hài hòa, không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục tội lỗi
Màn kết
Trương Ba trả xác cho anh hàng thịt; chấp nhận cái chết để được là chính mình và linh hồn được trong sạch
Hóa thân vào cây cỏ, các sự vật thân thương để tồn tại vĩnh
? Khái quát chủ đề?
? Những nét đặc sắc về nghệ thuật?
Hoạt động 3. Hoạt động thực hành
Kịch của Lưu Quang Vũ là sự hòa quyện nhuần nhuyễn giữa tính thời sự và những vấn đề muôn thuở. Vậy đâu là tính thời sự, ý nghĩa phê phán của vở kịch ?
Hoạt động 4. Hoạt động ứng dụng
Đâu là những thông điệp muôn thuơ Lưu Quang Vũ hi vọng được gửi trao, dâng hiến tới cuộc đời ?
Hoạt động 5. Hoạt động bổ sung
4. Củng cố
viễn bên cạnh những người thân yêu với niềm tin cuộc sống vẫn tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.
Bi kịch mang âm hưởng lạc quan; thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện- cái Đẹp- của cuộc sống đích thực.
III. Tổng kết
Chủ đề : Từ một truyện cổ dân gian Lưu Quang Vũ đã đưa ra một quan niệm cao đẹp về cách sống : Hãy sống chân thật với chính mình, phải biết đấu tranh với nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới nhưng giá trị tinh thần cao quý.
Nghệ thuật
Xung đột giàu kịch tính
Ngôn ngữ đặc trưng cho ngôn ngữ kịch
Sự kết hợp tính hiện đại với các giá trị truyền thống
Chất thơ, chất trữ tình bay bổng.
* Ghi nhớ: SGK.
Từ một câu chuyện dân gian, Lưu Quang Vũ cảnh báo về hiện tượng :
+ Con người chỉ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất, chỉ thích hưởng thụ, sống dung tục, tầm thường.
+ Lấy cớ tâm hồn là quý, đời sống tinh thần mới là đáng trọng để bỏ bê những nhu cầu nâng cao đời sống vật chất của con người.
+ Tình trạng sống giả, không dám và cũng không được như bản thân mình của con người. Đó là nguy cơ đẩy con người đến chỗ tha hóa.
Vở kịch gửi gắm thông điệp của tác giả : Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Con người phải luôn luôn đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý.
- Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịt.
Thái độ của những người thân trước sự thay đổi của Trương Ba.
Quyết định cuối cùng của Trương Ba khi gặp Đế Thích.
Cảm nhận về đoạn kết của vở kịch.
5. Dặn dò
- Tìm đọc truyện dân gian Hồn Trương Ba da hàng thịt. Thử so sánh những yếu tố kế thừa và sáng tạo của Lưu Quang Vũ.
- Chuẩn bị bài học mới: Nhìn về vốn văn hoá dân tộc - Trần Đình Hượu.