Giáo án Ngữ văn Lớp 9 (Công văn 5512) - Tiết 4, Bài: Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh

Ngày soạn: Ngày dạy: Tuần 1
Tiết 4 :

Bài: SỬ DỤNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP NGHỆ THUẬT TRONG VĂN BẢN THUYẾT MINH
MỤC TIÊU CẦN ĐẠT. 1.Kiến thức:
+ Văn bản thuyết minh và các phương pháp thuyết minh thường dùng.
+ Vai trò của các biện pháp nghệ thuật trong bài văn thuyết minh.
Năng lực:
Nhận thức, lắng nghe tích cực, giao tiếp- trao đổi, hợp tác để đặt câu, viết đoạn văn có sử dụng các biện pháp thuyết minh.
Kĩ năng tìm kiếm và xử lý thông tin hợp tác: tìm hiểu, thu thập tài liệu.
Thể hiện sự tự tin, quản lý thời gian, giải quyết vấn đề khi trình bày về đoạn văn của mình đã chuẩn bị ở nhà.
Phẩm chất:
+ Yêu thích viết văn thuyết minh có sử dụng một số BPNT.
THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
Chuẩn bị của giáo viên:
Đọc kĩ SGK, SGV, Tư liệu (“ Bồi dưỡng ngữ văn 9”, Bài tập rèn kĩ năng tích hợp ngữ văn 9”...), bảng phụ, các bài văn mẫu, phiếu học tập.
Chuẩn bị của học sinh: Ôn lại đặc điểm, phương pháp thuyết minh ở lớp 8. Trả lời các câu hỏi trong SGK. Đọc kỹ bài, trả lời câu hỏi theo hướng dẫn SGK.
CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC
A. HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU
Mục tiêu: :
Tạo tâm thế hứng thú cho HS.
Kích thích HS tìm hiểu về tình cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le chiến tranh.
Nội dung: HS theo dõi đoạn video và thực hiện yêu cầu của GV.
Sản phẩm: HS suy nghĩ trả lời.
Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV cho hs quan sát Video về hình ảnh hàng mai, hàng tùng ở Yên Tử. Viết đoạn văn miêu tả về chúng trong đó có sử dụng phép tu từ so sánh.(GV chiếu phần HS gửi đoạn văn chuẩn bị ở nhà trên trường học kết nối)
GV lấy 1 đoạn văn mẫu :
Đến với Yên Tử ta không thể không đến với rừng mai. Vào mùa xuân, thường vào dịp khai hội(10/1) mai tưng bừng khoe sắc. Sắc vàng của hoa mai làm sáng bừng không gian nơi rừng thiêng Yên Tử. Sắc màu ấy như níu chân du khách khi hành hương về đất phật.
HĐ CỦA THẦY VA TRÒ
SẢN PHẨM DỰ KIẾN
B.	HOẠT	ĐỘNG	HÌNH	THÀNH	KIẾN THỨC MỚI.
Hoạt động 1: Ôn tập kiến thức văn bản thuyết minh
a. Mục tiêu: Giúp HS nắm được vẻ đẹp trong phong cách sinh hoạt của Bác
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV
Sản phẩm: Từ bài HS vận dụng kiến thức để trả lời câu hỏi GV đưa ra.
Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV cho HS thảo luận theo nhóm bàn (3 phút)
Phiếu học tập
I .Tìm hiểu việc sử dụng một số	biện	pháp	nghệ	thuật trong văn bản thuyết minh: 1.Phân tích ngữ liệu:
Văn bản “ Hạ Long - Đá và nước”.
+ Văn bản thuyết minh vấn đề vô tận của Hạ Long.
+ Văn bản cung cấp tri thức k quan về đối tượng đó là sự kỳ l Hạ Long là vô tận.
+ Đối tượng thuyết minh: Trừu tượng ( Giống như trí tuệ, tâm hồn, có tình cảm, đạo đức).
Nhận xét:
Đặc
điểm
Phương pháp được sử dụng
trong văn thuyết minh
+ Sử dụng một số biện pháp
nghệ thuật: tưởng tượng, liên tưởng, nhân hóa...
=> Tác dụng của các biện pháp nghệ thuật: Làm cho cảnh vật có hồn sống động, bài văn hấp dẫn
2. Ghi nhớ: ( SGK-13)
II. Luyện tập:
Bài tập số 1: ( SGK-14)
+ Văn bản là một câu chuyện vui có tính chất thuyết minh: Giới thiệu về họ, giống, loài, về các tập tính sinh sống, sinh đẻ đặc điểm cơ thể của Ruồi xanh
+ Phương pháp: Định nghĩa, phân loại, liệt kê.
+ Các biện pháp nghệ thuật: Nhân hoá, hư cấu, tưởng tượng có tình tiết
> gây hứng thú, hấp dẫn
Các biện pháp Nt, tác
dụng
- HS tiếp nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: trình bày theo nhóm.
Một nhóm trình bày.
Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới.
Hoạt động 2: Tìm hiểu việc sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh:
Mục tiêu: HS nắm được việc sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
Sản phẩm: Kết quả của nhóm bằng phiếu học tập, câu trả lời của HS
d) Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ: Nhiệm vụ 1:
GV đưa ví dụ lên màn hình máy chiếu.
- GV gọi học sinh đọc văn bản “ Hạ Long - Đá và nước”. GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi những câu hỏi sau :
? Văn bản này thuyết minh đối tượng nào?
? Bài văn thuyết minh đặc điểm gì của vịnh Hạ Long?
? Thông thường khi thuyết minh về cảnh đẹp Hạ Long, người ta sẽ thuyết minh những khía cạnh nào? Nhà văn Nguyên Ngọc có thuyết minh theo những khía cạnh đó không?
? Để làm rõ “ Sự kỳ lạ của Hạ Long là vô tận” một động, hấp dẫn, tác giả còn vận dụng biện pháp n nào? Thể hiện cụ thể ra sao?
Nhiệm vụ 2 : GV đặt câu hỏi, HS trả lời cá nhân
? Như vậy, tác giả đã trình bày được sự kỳ lạ của Hạ Long chưa? Nhờ biện pháp gì?
? Để bài văn thuyết minh được sinh động, hấp dẫn ta cần phải làm gì ? Tác dụng của việc sử dụng các biện pháp nghệ thuật đó?
? Ngoài các biện pháp nghệ thuật như liên tưởng, tưởng tượng, nhân hóa còn có thể sử dụng biện pháp nghệ thuật nào khác?
- HS tiếp nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
Một nhóm trình bày.
Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Nhiệm vụ 1:
Đối tượng : Sự kỳ lạ vô tận của Hạ Long do đá và nước tạo nên. Đó chính là vẻ đẹp hấp dẫn kỳ diệu của Hạ Long.
Những đối tượng sẽ thường thuyết minh :
+ Lịch sử, vị trí địa lí, độ dài
+ Có bao nhiêu hòn đảo lớn, nhỏ, bao nhiêu động đá.
+ Có những hòn đấ mang hình thù kì lạ như thế nào, có những hang đá đẹp ra sao
Đá và nước Hạ Long đem đến cho du khách những cảm giác thú vị.
Các biện pháp nghệ thuật :
“ Chính nước làm cho đá sống dậy tâm hồn”.
“ Nước tạo nên sự di chuyển. Và di chuyển theo mọi cách” tạo nên sự thú vị của cảnh sắc.
Tuỳ theo góc độ và tốc độ di chuyển của du khách, tuỳ theo cả hướng ánh sáng dọi vào các đảo đá, mà thiên nhiên tạo nên thế giới sống động, biến hoá đến lạ lùng: Biến chúng từ những vật vô tri thành vật sống động có hồn.
=> Tác giả sử dụng biện pháp tưởng tượng và
liên tưởng, tưởng tượng những cuộc dạo chơi với các khả năng dạo chơi (Tám chữ “Có thể”), khơi gợi những cảm giác có thể có (Thể hiện qua các từ: Đột nhiên, bỗng, bỗng nhiên, hoá thân).
Giới thiệu Vịnh Hạ Long không chỉ là đá và nước mà còn là một thế giới sống có hồn.
Nhiệm vụ 2:
+ Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật: tưởng
tượng, liên tưởng, nhân hóa...
=> Tác dụng của các biện pháp nghệ thuật: Làm cho cảnh vật có hồn sống động, bài văn hấp dẫn
- Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS
GV tổng kết qua phần ghi nhớ.
GV bổ sung : lưu ý :
* Khi sử dụng các BPNT tạo lập các VBTM, cần phải:
+ Đảm bảo T/chất của VB.
+ Thực hiện được mục đích thuyết minh.
+ Thể hiện các phương thuyết minh.
Trong Vb thuyết minh, có thể sử dụng các biện pháp nghệ thuật khác như :
+ Biện pháp tự thuật: Ví dụ thuyết minh về chiếc kèn, có thể để cho những chiếc kèn tự kể chuyện mình ( Chúng tôi là các kim khâu, bằng kim loại, bề ngang độ nửa mili mét
+ Biện pháp kể chuyện: Ngọc Hoàng xử tội ruồi xanh.
+ Vè: vè các chữ cái: O tròn như quả trứng gà
Ô thời thêm mũ Ơ thì thêm râu
C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
a. Mục tiêu: củng cố kiến thức về sử dụng biện pháp nghệ thuật trong văn thuyết minh; rèn luyện kĩ năng áp dụng cách sử dụng biện pháp nghệ thuật trong văn thuyết minh.
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
Sản phẩm: Câu trả lời của HS; vở ghi.
Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV giới thiệu, yêu cầu HS trả lời câu hỏi
Thảo luận nhóm lớn GV phát phiếu học tập
Thời gian: (3 phút)
Văn bản: Ngọc hoàng xử tội Ruồi Xanh Học sinh đọc văn bản và điền phiếu học tập
Tích hợp liên môn: sinh vật( bài 1, 2: đặc tính sinh học của loài ruồi)
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS
GV tích hợp: tác hại của loài ruổi và ý thức trách nhiệm trong việc diệt ruồi
Ruồi là loại côn trùng gây hại cho môi trường con của con người, gây nhiều bệnh như:
Đường ruột, hô hấp... Biện pháp :
+ Dùng thuốc nước có chất độc diệt ruồi
+ Keo dính ruồi
+ Vỉ ruồi(đập ruồi)
Nhóm 1:
Phương pháp thuyết minh
Nhóm 2:
Nét đặc sắc của văn bản
Nhóm 3:
Biện pháp NT
Phân
loại
Số liệu
Liệt
kê
Hình
thức
Cấu
trúc
Nội
dung
Kể
chuyện
Tác
dụng
Ruồi Giấm, Ruồi Xanh...
Vi khuẩn
Mắt lưới, chất dính
Phiên tòa
Biên bản tranh luận về mặt pháp lí
Kể về loài ruồi
Nhân hóa
- Văn bản sinh động
-
Người đọc hứng
thú
D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG
Mục tiêu: HS biết vận dụng kiến thức đã học áp dụng vào cuộc sống thực tiễn.
Nội dung: HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời câu hỏi của GV. GV giới thiệu, yêu cầu HS trả lời câu hỏi:
GV đặt câu hỏi : Dựa vào văn bản tre Việt Nam(Nguyễn Duy), hãy viết một đoạn văn thuyết minh về cây tre trong đó có sử dụng các biện pháp nghệ thuật như liên tưởng, so sánh, nhân hóa...
Sản phẩm: Câu trả lời của HS
Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
- Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
+ Nghe yêu cầu.
+ Viết bài.
+ Trình bày cá nhân.
* HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
...
+ Học thuộc ghi nhớ
+ Hoàn chỉnh các bài tậP: Chú ý bài thuyết minh về YT( Tích hợp di sản)
+ Tập viết đoạn thuyết minh ngắn có sử dụng các BPNT( Bài tập thêm)
+ Chuẩn bị : Luyện tập sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản
( Cần lập dàn ý, viết phần mở bài cho đề văn đã cho ở sgk/15.
+ Nhóm 1: Thuyết minh cái quạt.
+ Nhóm 2: Thuyết minh cái bút.)