Giáo án Ngữ văn Lớp 9 (Công văn 5512) - Tiết 56, Đọc thêm: Văn bản: Khúc hát ru những em bé trên lưng mẹ

Ngày soạn :
Ngày dạy :
Tuần 12- Tiết 56
Đọc thêm- Văn bản:
KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ
(Nguyễn Khoa Điềm)
MỤC TIÊU CẦN ĐẠT. 1.Kiến thức:
+ Nắm những nét cơ bản về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và hoàn cảnh ra đời của bài thơ.
+ Hiểu tình cảm bà mẹ Tà - Ôi dành cho con gắn chặt với tình yêu quê hương đất nước và niềm tin vào sự tất thắng của cách mạng.
+ Nắm được nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại, hình ảnh thơ mang tính biểu tượng, âm hưởng của những khúc hát ru thiết tha, trìu mến.
Năng lực:
+ Thu thập và xử lí thông tin, quản lí thời gian, kĩ năng ra quyết định, giải quyết vấn đề, kĩ năng hợp tác, kĩ năng giao tiếp, lắng nghe tích cực
Phẩm chất:
+ Thêm yêu mến, tôn trọng, tự hào về những người mẹ Việt Nam trong kháng chiến.
THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
Chuẩn bị của giáo viên:
Ảnh chân dung nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm. Tham khảo tư liệu soạn giáo án, máy chiếu
Chuẩn bị của học sinh:	Đọc và trả lời câu hỏi SGK, tìm hiểu thêm về tác giả, tác phẩm
CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC
A. HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU
Mục tiêu: :
Tạo tâm thế hứng thú cho HS.
Kích thích HS tìm hiểu về tình cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le chiến tranh.
Nội dung: HS theo dõi đoạn video và thực hiện yêu cầu của GV.
Sản phẩm: HS suy nghĩ trả lời.
Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Cho học sinh nghe bài hát " Lời ru trên nương"- Trần Hoàn
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: HS thực hiện nhiệm vụ trong thời gian 2 phút
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới.
GV dẫn dắt: Tuổi thơ mỗi người gắn liền với những lời ru ầu ơ của bà, của mẹ. Lời ru nhẹ nhàng ẩn chứa những bài học sâu xa, ý nghĩa về cuộc sống và là tình yêu thương dạt dào của cha mẹ gửi gắm. Bài học hôm nay chúng ta sẽ cùng tìm hiểu văn bản Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ
HĐ CỦA THẦY VA TRÒ
SẢN PHẨM DỰ KIẾN
B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI.
Hoạt động 1: Tìm hiểu chung
a. Mục tiêu: nắm được thông tin tác giả, tác phẩm
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV
Sản phẩm: Từ bài HS vận dụng kiến thức để trả lời câu hỏi GV đưa ra.
Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
* Giáo viên: Gọi học sinh đọc & chú ý đoạn 2 GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm:
A. Hướng dẫn TH giới thiệu chung:
Tác giả:
+ Sinh năm 1943, là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ.
+ Chất chính luận làm cho thơ N.K.Đ vừa dạt dào cảm xúc, vừa lắng đọng suy nghĩ.
Tác phẩm:
+ Bài thơ được sáng tác năm 1971, tại chiến khu miền Tây
Thừa Thiên.
? Hãy nêu một vài nét khái quát về tác giả Nguyễn Khoa Điềm ?
? Em biết gì về hoàn cảnh sáng tác của bài thơ?
- HS tiếp nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: trình bày theo nhóm.
Một nhóm trình bày.
Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Kết quả mong đợi:
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học mới.
* Giáo viên: Bài thơ ra đời trong những năm tháng quyết liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước trên 2 miền Nam - Bắc. Thời kỳ này, cuộc sống của cán bộ nhân dân ta trên các chiến khu (phần lớn là những miền rừng núi) rất gian nan, thiếu thốn. Cán bộ, nhân dân vẫn bám rẫy, bám đất tăng gia sản xuất và sản xuất chiến đấu bảo vệ căn cứ.
Hoạt động 2: Tìm hiểu thể thơ, bố cục, PTBĐ
Mục tiêu: HS nắm được thể thơ, bố cục, PTBĐ
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
Sản phẩm: Kết quả của nhóm bằng phiếu học
tập, câu trả lời của HS
B.Hướng dẫn tìm hiểu văn bản:
Đọc- chú thích:
Thể thơ - Bố cục
+ Thể thơ: tự do ( trữ tình)
+ Bố cục: 3 phần
+ Bài thơ là lời hát ru, có 3 khúc hát ru. Mỗi khúc hát ru gồm 2 lời ru: lời của tác giả, lời ru của mẹ
+ Lời ru của mẹ vừa có sự lặp lại, vừa có sự phát triển, xác thực và giàu tính biểu tượng.
Hướng dẫn phân tích:
a. Hình ảnh người mẹ Tà Ôi:
+ Mẹ địu con giã gạo nuôi bộ đội.
+ Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka Lưi.
+ Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng -> tham gia kháng chiến.
=> Công việc càng ngày càng nặng nhọc, vất vả, gian nan.
b Tình cảm và những ước vọng bà mẹ Tà - Ôi:
+ Con mơ hạt gạo trắng ngần Mai sau...vung chày lún sân.
+ Con mơ hạt bắp lên đều
Mai sau..phát mười Ka Lưi.
d) Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV đặt câu hỏi, HS thảo luận theo cặp đôi:
? Giải thích các từ : Akay, Cu Tai ?
? “ Bắp” là từ toàn dân hay từ địa phương ?
? Bài thơ được viết theo thể thơ nào? thử phân tích nhịp bài thơ ?
Căn cứ vào lời ru có thể chia bài thơ thành mấy phần? Nội dung từng phần như thế nào ?
? Em có nhận xét gì về nhan đề bài thơ ?
- HS tiếp nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
Một nhóm trình bày.
Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
Kết quả mong đợi:
+ “Bắp”: từ địa phương - “Ngô”: từ toàn dân. Bố cục:
+ Từ đầu đến lún sân: Khúc hát ru của người mẹ thương con, thương bộ đội.
+ Tiếp => Ka Lưi: Khúc hát ru của người mẹ thương con, thương dân làng.
+ Còn lại: Khúc hát ru của người mẹ thương con, thương đất nước.
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS
GV chuẩn kiến thức:
Nhan đề: Độc đáo.
=> Nghệ thuật phóng đại: mong con khôn lớn, có sức vóc phi thường.
+ Con mơthấy Bác Hồ	Mai sau.. làm người tự do.
=> mong con khôn lớn về tinh thần, mang lí tưởng của cả dân tộc.
+ Nghệ thuật ẩn dụ-> Con là mặt trời của mẹ là nguồn sáng, niềm tin, hạnh phúc, sự sống.v.v. của mẹ.
+ Con mơthấy Bác Hồ	Mai sau.. làm người tự do.
=> mong con khôn lớn về tinh thần, mang lí tưởng của cả dân tộc.
+ Nghệ thuật ẩn dụ-> Con là mặt trời của mẹ là nguồn sáng, niềm tin, hạnh phúc, sự sống.v.v. của mẹ.
-> Tình cảm, khát vọng của người mẹ ngày càng rộng lớn, hoà cùng cuộc kháng chiến gian khổ anh dũng của quê hương đất nước.
+ Vì: đem lại cho người đọc cảm giác vừa quen thuộc vừa lạ lùng. Khúc hát ru là quen, những em bé lên trên lưng mẹ cũng không có gì xa lạ (các dân tộc miền núi phụ nữ thường địu con trên lưng để làm việc)
ghép hai cụm từ lại thành nhan đề bài thơ gây khó hiểu, ngạc nhiên. Ai cũng muốn biết nhà thơ sẽ hát ru những gì, người mẹ ấy sẽ ru con như thế nào
Hoạt động 3: Tìm hiểu hình ảnh người mẹ Tà Ôi
Mục tiêu: HS nắm được nội dung và nghệ thuật văn bản
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
Sản phẩm: Kết quả của nhóm bằng phiếu học tập, câu trả lời của HS
d) Tổ chức thực hiện:
- Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV đặt câu hỏi, HS thảo luận theo nhóm: Nhóm 1: Sử dụng phiếu học tập số 2 đã chuẩn bị ở nhà
( Chiếu phiếu học tập)
? Qua tìm hiểu nội dung của các khúc hát ru em thấy bà mẹ Tà Ôi được giới thiệu ở những khía cạnh nào?
? Hình ảnh bà mẹ Tà Ôi được khắc hoạ qua
những công việc cụ thể ra sao ?
=> Người mẹ Tà Ôi bền bỉ quyết tâm trong lao động, chiến đấu. Người mẹ ấy yêu con thắm thiết và cũng nặng tình thương buôn làng, quê hương, bộ đội, khát khao đất nước được độc lập tự do.
4. H ướng dẫn tổng kết: a Nội dung- Ý nghĩa :
ND : Qua các khúc hát ru, tình yêu con của người mẹ Tà Ôi gắn liền với tình yêu nước, yêu cách mạng, niềm tin tưởng và lạc quan cách mạng.
Ý nghĩa của văn bản:
+ " Khúc hát ru" Ca ngợi tình cảm thắm thiết và cao đẹp của bà mẹ Tà Ôi dành cho con, cho quê hương, đất nước trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước
b Nghệ thuật:
+ Sáng tạo trong hết cấu nghệ thuật, tạo nên sự lặp lại giống như những giai điệu của lời ru, âm hưởng của lời ru.
+ Nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại.
? Mức độ của các công việc đó ?
? Hãy chỉ rõ điều đó ở từng khúc hát ru ?
Nhóm 2:
Sử dụng phiếu học tập số 2 đã chuẩn bị ở nhà
( Chiếu phiếu học tập)
? Người mẹ gửi gắm ước mơ gì qua lời ru thứ nhất ?
? Biện pháp nghệ thuật qua lời ru thứ nhất:“Mai sau...lún sân”,? Tác dụng của các biện pháp nghệ thuật đó?
? Người mẹ gửi gắm ước mơ gì qua lời ru thứ hai
? Biện pháp nghệ thuật qua lời ru thứ hai:“Mai sau...Ka Lưi”? Tác dụng của các biện pháp nghệ thuật đó?
* Nhóm 3
? Ước vọng ở khúc hát ru thứ 3 có gì khác so với hai khúc hát ru trước?
+? Người mẹ có ước mong sức khoẻ phi thường cho con nữa không? Người mẹ mong muốn cho con điều gì ?
? Tại sao trong lời ru người mẹ lại sử dụng cụm từ “ con mơ cho mẹ” mà không phải là “ mẹ mơ cho con” hoặc "mẹ mơ con sẽ" ?
? Qua hai câu thơ:
“ Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ, con nằm trên lưng”.
+ Liên tưởng độc đáo, diễn đạt bằng những hình ảnh thơ có ý nghĩa biểu tượng.
c Ghi nhớ: ( SGK- 155 )
Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật ấy ?
? Em có nhận xét gì về lời ru của mẹ trong mối liên hệ với công việc mẹ đang làm ?
- HS tiếp nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
Học sinh các nhóm trình bày kết quả thảo luận, giáo viên chốt những kiến thức cơ bản
Kết quả mong đợi:
Nhóm 1: Bà mẹ được giới thiệu ở những khía cạnh
+ Công việc, hoàn cảnh
+ Tình cảm, ước mơ.
Nhóm 2:
Biện pháp nghệ thuật qua lời ru thứ nhất:“Mai sau...lún sân:
+ Tác dụng: nghệ thuật phóng đại diễn tả mong muốn của người mẹ muốn con mình trở thành chàng trai khỏe mạnh có sức khỏe thần thông như Đam San phi phàm có sức thần thông phát mười Ka Lưi
Biện pháp nghệ thuật qua lời ru thứ hai:“Mai sau...Ka Lưi:
+ Tác dụng: nghệ thuật phóng đại diễn tả mong muốn của người mẹ muốn con mình trở thành chàng trai khỏe mạnh có sức khỏe thần
thông như Đam San phi phàm có sức thần thông phát mười Ka Lưi
Nhóm 3
Ước vọng ở khúc hát ru thứ 3 có gì khác so với hai khúc hát ru trước:
Người mẹ gửi trọn niềm tin mong mỏi vào giấc mơ của đứa con. Mẹ mong con ngủ ngoan, ngủ say có những giấc mơ đẹp, điều em mơ sẽ là điều mẹ ước ao, mong đợi ở nơi con yêu -> Giọng điệu lời ru thêm tha thiết, tin tưởng.=> Sự gắn bó giữa 2 mẹ con.
Qua hai câu thơ:
“ Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ, con nằm trên lưng”.
Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật :
+ Nghệ thuật ẩn dụ -> Con là mặt trời của mẹ, là nguồn hạnh phúc ấm áp, gần gũi thiêng liêng của đời mẹ => Con góp phần sưởi ấm lòng tin yêu, ý chí của mẹ trong cuộc sống.
lời ru của mẹ trong mối liên hệ với công việc mẹ đang làm:
- Tự nhiên, chặt chẽ, phù hợp với hoàn cảnh công việc.
+ Mẹ giã gạo: Mơ gạo trắng ngần
+ Tỉa bắp: Mơ bắp lên đều
+ Giành trận cuối: Mơ thấy Bác Hồ, làm người tự do.
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS
Tình cảm và ước vọng của người mẹ Tà Ôi được thể hiện ra sao qua 3 khúc hát ru này , cô trò ta cùng tìm hiểu tiếp b
* Giáo viên chia lớp thành ba nhóm cho chọc sinh thảo luận tìm hiểu tình cảm và ước vọng của bà mẹ Tà Ôi qua các khúc hát ru
* Người mẹ gửi trọn niềm tin mong mỏi vào giấc mơ của đứa con. Mẹ mong con ngủ ngoan, ngủ say có những giấc mơ đẹp, điều em mơ sẽ là điều mẹ ước ao, mong đợi ở nơi con yêu -> Giọng điệu lời ru thêm tha thiết, tin tưởng.=> Sự gắn bó giữa 2 mẹ con.
“ Con dù lớn vẫn là con của mẹ.
Đi hết cuộc đời lòng mẹ vẫn theo con”.
=> Các ước mong đều xuất phát từ công việc mẹ đang làm, hoàn cảnh cuộc sống, rất cụ thể, giản dị, mộc mạc nhưng cũng thật cháy bỏng tràn đầy niềm tin & hi vọng.
+ Những ước mơ ngày càng lớn, sự phát triển trong tình cảm ước mong của người dân kháng chiến -> Bố cục đặc sắc của bài thơ là sự lặp lại nhưng không đơn điệu mà là sự phát triển lên cao trong sự thống nhất.
Hoạt động 3: Tìm hiểu hình ảnh người mẹ Tà Ôi
Mục tiêu: HS nắm được nội dung và nghệ thuật văn bản
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
Sản phẩm: Kết quả của nhóm bằng phiếu học tập, câu trả lời của HS
d) Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV đặt câu hỏi, HS thảo luận theo nhóm:
? Từ hình ảnh, tấm lòng của người mẹ Tà Ôi, tác giả muốn thể hiện điều gì?
(?Gợi: Từ tấm lòng và hình ảnh người mẹ Tà Ôi, nhà thơ muốn thể hiện tình cảm gì và của những ai ?)
? Qua 3 khúc hát ru em cảm nhận được điều gì về hình ảnh của bà mẹ Tà Ôi ?
? Em hãy khái quát những nghệ thuật đặc sắc của bài thơ ?
- HS tiếp nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
Học sinh các nhóm trình bày kết quả thảo luận, giáo viên chốt những kiến thức cơ bản
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS
C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
a. Mục tiêu: Vận dụng hiểu biết về văn bản để hoàn thành bai tập.
Nội dung: HS quan sát SGK để tìm hiểu nội dung kiến thức theo yêu cầu của GV.
Sản phẩm: Câu trả lời của HS; vở ghi.
Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
GV đặt câu hỏi:
Khúc hát ru trong bài này có gì kế thừa & đổi mới so với những khúc hát ru truyền thống?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
Bước 3: Báo cáo, thảo luận: GV gọi một số HS trả lời, HS khác nhận xét, bổ sung.
+ Kế thừa: Tình yêu con, muốn con nên người, giọng điệu ngọt ngào thắm thiết.
+ Mới : Kết hợp tình yêu con, yêu nước, yêu cách mạng-> hài hoà, nhịp vần có những đổi mới hiện đại trong thơ trữ tình.
Bước 4: Kết luận, nhận định: GV đánh giá kết quả của HS
C. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG
Mục tiêu: HS biết vận dụng kiến thức đã học áp dụng vào cuộc sống thực tiễn.
Nội dung: HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời câu hỏi của GV.
GV nêu yêu cầu:
? Em hiểu như thế nào về ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước được thể hiện qua các khúc hát ru?
? Em nhận xét gì về hình ảnh của bà mẹ Tà Ôi ?
Sản phẩm: Câu trả lời của HS
+ Ước mong có sức mạnh để lao động và chiến đấu, quyết tâm bảo vệ và giành độc lập, tự do cho đất nước.
+ Người mẹ tiêu biểu trong kháng chiến chống Mĩ: tình yêu con hoà trong tình yêu nước, bền bỉ, quyết tâm vượt qua mọi khó khăn, gian nan để phục vụ cách mạng vì có tình yêu con, tình yêu nước và niềm tin, lạc quan cách mạng.
Tổ chức thực hiện:
* HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ
+ Học thuộc lòng, đọc diễn cảm bài thơ .
+ Trình bày nhận xét về giọng điệu của bài thơ “Khúc.	mẹ”
+ Soạn bài: "Ánh trăng" ( Tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ, sưu tầm chân dung nhà thơ, hoàn cảnh sáng tác bài thơ, ý nghĩa của bài thơ, tìm hiểu bố cục, PTBĐ, nội dung và nghệ thuật của bài.v.v. )
* Phiếu học tập số 1: vầng trăng trong hoài niệm và nỗi nhớ
Thời gian
Chi tiết
Nghệ thuật
Tác dụng
Hồi nhỏ
Thời chiến tranh
Cảm nhận chung
về vầng trăng