Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 121: Văn bản: Sang thu - Trường THCS ĐT Việt Hưng

Ngày soạn: Ngày dạy:
Tiết 121 :
Mục tiêu cần đạt

Sang thu

Hữu Thỉnh -
HS cảm nhận được những cảm nhận tinh tế của Hữu Chỉnh về biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu.
Rèn luyện thêm năng lực cảm thụ thơ ca.
Chuẩn bị
GV soạn bài
ảnh chân dung tác giả - tập thơ “từ chiến hào đến thành phố”
Tiến trình các hoạt động
ổn định: 1p
Kiểm tra: Đọc thuộc lòng bài thơ “Viếng Lăng Bác”. Nêu cảm nhận của em về một hình ảnh mà em thích nhất trong bài thơ. ( 5p)
Giới thiệu bài: Đề tài mùa thu
HĐ1 : Hướng dẫn HS tìm hiểu chung(10p)
( ?) Giới thiệu những nét chính về tác giả.
Thơ Hữu Thỉnh có giọng điệu riêng, chân thật trong cảm xúc, tinh tế và có nhiều tìm tòi trong cách biểu hiện. Ông còn vận dụng nhuần nhuyễn và linh hoạt những câu ca dao, tục ngữ dân gian. . Hiện nay thơ của Hữu Thỉnh đậm màu sắc triết luận, có sức nặng của suy ngẫm và chiêm nghiệm. Thơ HT thường có ngôn từ giản dị, trong sáng nhưng chứa đầy cảm xúc tha thiết, bâng khuâng.
*Chú ý cách đọc: Đọc tiết tấu chậm, câu cuối của khổ thơ đầu xuống giọng.
GV và HS đọc bài thơ:
Tìm hiểu chung
Tác giả
Viết nhiều và hay về những con người, cuộc sống ở nông thôn về mùa thu.
Thơ thu mang cảm xúc bâng khuâng vương vấn trước đất trời trong trẻo đang biến chuyển nhẹ nhàng.
2. Tác phẩm
Thể thơ 5 chữ
Sáng tác 1977 in trong tập “Từ chiến hào đến thành phố” 1991
Bài thơ
GV giới thiệu khái quát về bối cảnh thời gian không gian mà bài thơ miêu tả: Đó là thời điểm giao mùa hạ - thu ở vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ
GV giới thiệu về tác phẩm
* Bài thơ biểu hiện những cảm xúc tinh tế của nhà thơ khi đất trời chuyển từ mùa hạ sang mùa thu (thời điểm chớm thu)
HĐ 2 : Hướng dẫn HS tìm hiểu chi tiết ( 25p)
HS đọc khổ 1
(2) Sự biến đổi của đất trời sang thu được tác giả cảm nhận bắt đầu từ đâu và gợi tả qua những hình ảnh, hiện tượng gì ở khổ 1?
Tìm hiểu chi tiết:
Khổ 1
Tác giả nhận ra tín hiệu của sự chuyển mùa từ ngọn gió se mang theo hương ổi.
Gợi tả qua những hình ảnh sương, gió, hương ổi
(3) Cách cảm nhận của tác giả về sự biến đổi của đất trời lúc sang thu có gì đặc biệt?HSKG
- Bắt đầu khữu giác (hương ổi) rồi đến xúc giác (gió se, gió nhẹ khô và hơi lạnh) - đến thị giác (sương chùng chình qua ngõ) - cảm nhận của lý trí (hình như thu đã về)
(4) Cách cảm nhận ấy đã thể hiện tâm trạng cảm xúc gì của tác giả ?
* GV giảng thêm:
Từ “phả” có thể thay thế bằng thổi, đưa, bay, lan, tan ... nhưng các từ đó không thể hiện cái nghĩa đột ngột, bất ngờ. Hương ổi chín - mùi vị đặc trưng của mùa thu nông thôn Miền Bắc.
Từ “chùng chình” có thể thay thế bằng dềnh dàng, đủng đỉnh, chầm chậm, lững thững ... chùng chình - nhân hoá - sương qua ngõ cố ý chậm hơn mọi ngày. Có cái gì duyên dáng yểu điệu của làn sương hay vì đột ngột quá mà tác giả chưa nhận ra
=> chỉ có những người thực sự yêu mùa thu, yêu
làng quê mới có được những cảm nhận tinh tế như vậy.
Cảm nhận của con người trước sự biến chuyển của đất trời: đột ngột bất ngờ.
+ “Hương ổi” – “phả” ( hương thơm sánh lại thành từng luồng)
ÚCảm nhận bằng khứu giác
+ Gió se ( gió khô và mang hơI lạnh) Ú cảm nhận bằng xúc giác.
+”Sương chùng chình”:
ÚNT nhân hoá, sương thu cố ý chậm lại, quấn quýt nơI đường thôn ngõ xómÚ cảm nhận bằng thị giác
“ Bỗng, hình như”: Tâm trạng ngỡ ngàng, cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ.
2. Khổ 2
HS đọc tiếp khổ 2
(?) Trong khổ thơ này hình ảnh thiên nhiên sang thu được tiếp tục phát hiện những chi tiết, hình ảnh nào?
HS trả lời
Sông, chim, đám mây.
( ?) tại sao “sông dềnh dàng” mà “chim vội vã? Hình ảnh đám mây mùa hạ “vắt nửa mình sang thu” nên hiểu ntn?( HSKG)
HS trả lời
GV chốt, phân tích
Sông dềnh dàng vì nước bắt đầu cạn, chảy chậm lại không cuồn cuộn, ào ạt như thời gian mùa hè - “dềnh dàng” nhân hoá sông trở nên gần gũi với con người. Chim vội vã vì sợ lạnh phải đi tránh rét ở những miền ấm áp hơn.
Hình ảnh sông trôi thanh thản gợi lên vẻ êm dịu của bức tranh thiên nhiên. Những cánh chim bắt đầu vội vã ở buổi hoàng hôn => sự cảm nhận tinh tế bằng nhiều giác quan và sự rung động của một hồn thơ gắn bó với cuộc đời lam lũ.
“Sông dềnh dàng”: NT nhân hoá
+ từ láy gợi tả dòng sông trôI chậm, thong thả, gợi sự suy nghĩ trầm tư.
“Chim vội vã”: NT nhân hoá+ từ láy: hơI thu se lạnh khiến lũ chim vội vã bay về phương Nam tránh rét.
ÚNT đối gợi sự vận động tương phản của cảnh vật.
Hình ảnh nhân hoá “ đám maay mùa hạ vắt nửa mình sang thu” gợi hình dung:
+ Đam,s mây mỏng như dảI lụa treo trên bầu trời
+ Ranh giới nửa nghiêng về mùa hạ, nửa nghiêng về mùa thu.
Ú cảm xúc say sưa ngây ngất, tâm hồn giao cảm với thiên nhiên
ÚSự thay đổi của đất trời (có cái
Hình ảnh đám mây màu hạ vắt nửa mình sang thu - không có thật mà là một liên tưởng sáng tạo thú vị của tác giả. Mùa hạ nối với mùa thu bởi nửa đám mây lững lờ mềm mại, duyên dáng trên không trung ấy => khiến người đọc cảm nhận không gian và thời gian chuyển mùa thật đẹp đẽ, khêu gợi bởi cảm xúc thị giác.
HS đọc khổ 3
(6) ở khổ 3 thiên nhiên sang thu còn được ngợi ca bằng những hình ảnh nào? tại sao tác giả viết “sấm cũng bớt bất ngờ - Trên hàng cây đứng tuổi.
Cảm nhận của em về 2 câu thơ này?
Nắng, sấm, mưa là đặc trưng của mùa hạ
Thiên nhiên sang thu nắng dịu dần không còn cái chói chang gay gắt dữ dội tuy vẫn còn nồng nàn. Mưa ít dần đi đặc biệt là những cơn mưa rào ào ạt bất ngờ. Những tiếng sấm bất ngờ cũng bớt dần đi, sấm ít hơn, nhỏ hơn.
Có thể hiểu mưa ít hơn, sấm ít hơn, nhỏ hơn không đùng đùng đột ngột rền vang trên bầu trời. Hàng cây không còn bị bất ngờ, giật mình vì tiếng sấm nữa. Vì hàng cây đã đứng tuổi, đã trải nghiệm nhiều. Khi con người ta đã từng trải thì cũng vững vàng bình tĩnh hơn trước những tác động bất ngờ của ngoại cảnh, của cuộc đời. Hai câu thơ không chỉ tả cảnh mà những suy ngẫm triết lý cuộc đời.
Nắng, mưa sấm, hàng cây là ẩn dụ cho những thay đổi vang động của cuộc đời, xã hội cũng là những thay đổi vang động của tuổi đời, sang thu tức là tuổi thơ của con người đã từng trải (ẩn dụ)
=> từ những thay đổi của mùa thu thiên nhiên, tác giả liên tưởng tới những mùa thu đời người.
HĐ 3: Hướng dẫn HS tổng kết ( 5p)
Củng cố - dặn dò; 2p
Học bài - làm bài luyện tập
Chuẩn bị bài “Nói với con”
*Rút kinh nghiệm:
chậm, có cái nhanh) nhẹ nhàng nhưng rõ rệt
3. Khổ 3
Tính từ chỉ mức độ “vẫn còn, vơI dần, bớt” Ú Dấu hiệu mùa hạ giảm dần, thu đậm nét hơn
“Sấm”, “hàng cây đứng tuổi”:
+ Nghĩa tả thực: sang thu sấm thưa và nhỏ dần không còn đủ sức lay động hàng cây bao mùa thay lá.
+ nghĩa ẩn dụ: con người từng trảI sẽ vững vàng hơn trước những tác động bất ngờ của ngoại cảnh, những thử thách cảu cuộc đời
Úý nghĩa triết lý về đời người lúc sang thu
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật
Từ ngữ giàu hình ảnh gợi cảm
Nhân hoá ẩn dụ liên tưởng 2. Nội dung
Cảnh đẹp
Sự cảm nhận tinh tế
..