Giáo án Ngữ văn Lớp 9 - Tiết 136+137: Hướng dẫn đọc thêm: Bến quê - Trường THCS ĐT Việt Hưng

Ngày soạn:
Ngày dạy:
Tiết 136 + 137 :
Mục tiêu cần đạt :

HDĐT: Bến quê

Nguyễn Minh Châu
Qua cảnh ngộ và tâm trạng của nhân vật Nhĩ trong truyện cảm nhận được ý nghĩa triết lý mang tính trải nghiệm về cuộc đời con người, biết nhận ra những vẻ đẹp bình dị và quí giá trong những gì gần gũi của quê hương, gia đình.
Thấy và phân tích được những đặc sắc của truyện: tạo tình hưống nghịch lý, trần thuật qua dòng nội tâm nhân vật, ngôn ngữ và giọng điệu đầy chất suy tư, hình ảnh biểu tượng.
Rèn luyện kĩ năng phân tích tác phẩm truyện có sự kết hợp các yếu tố tự sự, trữ tình và triết lý.
Chuẩn bị
ảnh và bút tích của Nguyễn Minh Châu (trong cuốn “Đa tài và đa tình” Đặng Vương Hưng, Hà Nội 2005)
Tập “Bến quê” hoặc “tuyển tập truyện ngắn Nguyễn Minh Châu - 1994”
Tiến trình các hoạt động
ổn định: 1p
Kiểm tra bài cũ: Đọc TL bài “Mây và Sóng”
Qua bài thơ tác giả muốn gửi gắm điều gì? ( 5p)
Giới thiệu bài: Cũng chọn không gian và thời gian vào những ngày sang thu ở quê hương cũng gửi gắm trải nghiệm và triết lý nhưng khác với “Sang thu” của Hữu Thỉnh - Một bài thơ trữ tình với những cảm xúc và biều hiện tinh tế, “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu lại là một truyện ngắn giản dị với tình huống và cách kể rất độc đáo thú vị.(1p)
II. Hướng dẫn tìm hiểu những đặc sắc về ndung và nghệ thuật :
Hướng dẫn tìm hiểu chung
Tác giả: Nguyễn Minh Châu
Cây bút xuất sắc của VH hiện đại.
Thời chống Mỹ.
Thời kỳ đổi mới. 2. Tác phẩm:
Xây dựng	trên một tình huống nghịch lý
Chứa đựng những chiêm nghiệm triết lý về đời người.
HĐ 1 : Hướng dẫn HS tìm hiểu chung ( 10p)
? Giới thiệu vài nét về tác giả ? Tác phẩm ?
Thời kỳ chống Mỹ: Các tác phẩm có khuynh hướng sử thi.
Sau 1974: Truyện ngắn của ông thể hiện những tìm tòi quan trọng về tư tưởng NT.
-Truyện “ Bến quê được XD trên tình huống nghịch lý.
Truyện chứa đựng	những chiêm nghiệm triết lý về đời người
? Bố cục đoạn trích : HS đọc truyện
Cuộc trò chuyện của Nhĩ với Liên
Nhĩ nhờ con trai sang bên kia sông và nhờ bọn trẻ giúp anh ngồi sát cửa sổ
Cụ giáo Khuyến rẽ vào hỏi thăm Nhĩ – Hành động cố gắng cuối cùng của Nhĩ
HĐ 2 : Hướng dẫn tìm hiểu đặc sắc về ND, NT ( 25p)
? Tình huống truyện là gì ? Tác dụng của nó ?
+ Là hoàn cảnh xảy ra và điều kiện cho câu truyện phát triển.
+ Là hoàn cảnh sống và hoạt động của các NV (NV chính) góp phàn thể hiện tính cách NV và chủ đề tác phẩm.
+ Một trong những thành công của truyện là t/g đã XD những tình huống truyện.
VD: Chiếc lá cuối cùng, Cố hương, Chiếc lược ngà.
? Trong Bến quê NV Nhĩ được đặt trong những tình huống ntn ?
Tại sao nói đó là một tình huống trớ trêu, nghịch lý nhưng cũng ko trái với tự nhiên, ko phải hoàn toàn bịa đặt vô lý ?
Tình huống ấy đã giúp t/g thể hiện những điều gì về khắc hoạ NV và chủ đề TP ?
HS thảo luận nhóm 4 bạn: 3 phút.
+ NV Nhĩ được đặt vào hoàn cảnh đặc biệt: Căn bệnh hiểm nghèo khiến Nhĩ hầu như bị liệt toàn thân ko thể tự mình di chuyển dù chỉ là nhích nửa người trên giường bệnh. Tất cả mọi sinh hoạt anh đều phải nhờ vào sự giúp đỡ của người khác mà chủ yếu là của Liên, vợ anh. Anh đang sống những ngày cuối cùng của cuộc đời. Đó là buổi sáng đầu thu trong căn phòng có cửa sổ nhìn ra sông Hồng và nằm trên giường.
+ Tình huống trớ trêu như một nghịch lý: Nhĩ làm một công việc đi hầu hết mọi nơi trên thế giới. ấy thế mà cuối đời căn bệnh quái ác lại buộc anh vào giường bệnh và hành hạ anh hàng năm trời. Vào buổi sáng hôm ấy khi Nhĩ muốn nhích người đến bên cửa sổ thì việc ấy với anh khó khăn như phải đi hết nửa vòng trái đất và anh phải nhờ đến lũ trẻ hàng xóm.
+ Tình huống nghịch lý ấy lại dẫn đến một tình huống nghịch lý thứ 2 trong truyện. Khi anh phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi bên kia sông, ngay trước cửa nhà, nhưng anh biết mình ko bao giờ có thể tự đến đó được nên anh đã nhờ cậu con trai thực hiện khát khao của mình. Nhưng cậu ta lại sa vào đám

Tình huống truyện, tình huống của NV chính: Nhĩ.
Căn bệnh hiểm nghèo khiến Nhĩ hầu như bị liệt toàn thân ko thể tự mình di chuyển dù chỉ là nhích nửa người trên giường bệnh. Tất cả mọi sinh hoạt anh đều phải nhờ vào sự giúp đỡ của người khác mà chủ yếu là của Liên, vợ anh. Anh đang sống những ngày cuối cùng của cuộc đời
chơi cờ trên hè phố. Có thể lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày.
+ Triết lý 1: Cuộc sống và số phận con người chứa đựng đầy những điều bất thường những nghịch lý, ngẫu nhiên vượt ra ngoài những dự định và ước muốn, cả những hiểu biết và toan tính của người ta.
+ Triết lý: Con người ta trên đường đời thật khó tránh được những điều vòng vèo hoặc chùng chình.
+ Triết lý 3: Những quy luật, triết lý cuộc đời bình thường, giản dị nhưng ko phải lúc nào cũng nhận ra mà phải trải qua bao trải nghiệm, có khi phải đến cuối đời trong những hoàn cảnh trớ trêu mà bản thân buộc phải nếm trải thì mới nhận ra.
Đó cũng chính là chủ đề và đặc sắc của truyện
*Dặn dò :
-Tìm hiểu phần 2 của truyện
-Tóm tắt truyện
*Rút kinh nghiệm :
..............................................................................................................................
( Chuyển tiết 137)
*Kiểm tra bài cũ : Tóm tắt truyện ngắn Bến quê. Nêu tình huống và ý nghĩa của tình huống ? ( 7p)
HĐ 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu đặc sắc về nội dung và NT (tiếp) ( 12p)
HS đọc đoạn 1
Qua cái nhìn và cảm nhận của Nhĩ – một bệnh nhân hiểm nghèo đang sống những ngày cuối cùng của cuộc đời mình, em thấy cảnh vật thiên nhiên được miêu tả theo trình tự nào ? Có tác dụng gì ?
Cảnh vật được miêu tả theo tầm nhìn của Nhĩ từ gần đến xa tạo thành một ko gian có chiều sâu rộng; Từ những bông hoa bằng lăng ngay phía ngoài cửa sổ đến con sông Hồng, đến vòm trời và sau cùng là bãi bồi bên kia sông.
Cụ thể từng cảnh vật được miêu tả ntn ? Nhận xét về các màu sắc của cảnh vật ?
Những chùm hoa bằng lăng cuối mùa thưa thớt nhưng đậm sắc hơn.
Dòng sông màu đỏ nhạt như rộng thêm.
Những cảm xúc và suy nghĩ của NV Nhĩ
Cảnh vật thiên nhiên mang những vẻ đẹp riêng vốn quen thuộc gần gũi nhưng lại rất mới mẻ với Nhĩ.
Vòm trời như cao hơn.
Bờ bãi màu vàng xen lẫn màu xanh non
Cảm nhận tinh tế, cảnh vật vừa quên vừa lạ, tưởng chừng như lần đầu tiên cảm thấy tất cả vẻ đẹp và sự giàu có của nó.
Đọc những câu hỏi của Nhĩ và thái độ im lặng của Liên, người đọc cảm thấy hình như anh đã nhận ra điều gì về bản thân ?( HSKG)
Đêm qua em có nghe thấy có tiếng gì ko ? (tiếng đất lở báo hiệu tai hoạ). hôm nay là ngày mấy ? Qua thái độ im lặng né tránh ko muốn trả lời của Liên ta có cảm nhận hình như bằng trực giác, Nhĩ đã nhận ra mình chẳng còn sống được bao lâu. Anh đang phải đối mặt với hoàn cảnh bi đát ko có lối thoát.
Cảm nhận của Nhĩ về Liên ntn ?
Lần đầu tiên Nhĩ để ý thấy Liên đang mặc tấm áo vá, những ngón tay gầy guộc đang âu yếm, vuốt ve bên vai của anh và Nhĩ nhận ra tất cả sự tần tảo, tình yêu thương và đức hy sinh thầm lặng của vợ. Nhĩ nói với vợ “Suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm ... mà em vẫn nín thinh. Còn Liên đã trả lời “Có hề sao đâu... miễn là anh sống, luôn luôn có mặt anh, tiếng nói của anh trong thời gian này...”. Chính những ngày cuối đời Nhĩ mới thực sự thấu hiểu và biết ơn vợ sâu sắc “Cũng như cánh bãi bồi đang nằm phơi mình bên kia, tâm hồn liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hy sinh từu bao đời xưa và cũng chính nhờ điều đó mà sau nhiều ngày tháng bôn tẩu tìm kiếm ... Nhĩ đã tìm thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày ấy”
Vì sao Nhĩ lại nảy sinh khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông vào chính buổi sáng hôm ấy ?( HSKG)
Sáng hôm ấy, khi chợ nhận ra vẻ đẹp của cảnh vật rất đỗi bình dị và gần gũi qua ô cửa sổ đồng thời hiểu rằng mình sắp phải giã biệt cuộc đời trong Nhĩ bừng dậy một niềm khao khát vô vọng là được đặt chân bãi bồi bên sông.
Điều ước muốn ấy chính là sự thức tỉnh về những giá trị bền vững, bình thường và sâu xa trong CS - những giá trị thường bị người ta

Cảm nhận về cuộc sống của bản than đang ngắn dần đi.
Cảm nhận về Liên: Người vợ tảo tần, giàu ty thương và đức hy sinh.
Niềm khao khát được đặt chân lên bãi bồi bên kia sông
Những chiêm nghiệm về triết lý cuộc
lãng quên lúc còn trẻ khi những ham muốn xa vời đang lôi cuốn con người tìm đến sự thức tỉnh này chỉ đến được với người ta ở cái độ từng trải. Với Nhĩ thì đó là lúc cuối đời khi phải nằm liệt trên giường bệnh, bởi thế sự thức tỉnh có xen cả niềm ân hận và nỗi xót xa bất lực.
Nhĩ nhờ anh con trai sang sông để làm gì ? Vì sao ước vọng của anh ko thành công. Từ đấy anh lại rut ra một quy luật nào nữa trong cuộc đời con người ? Quy luật ấy được thể hiện ở câu văn nào ? Ngoài quy luật ấy còn quy luật gì khác ?
Ko tự mình làm được cái việc đơn giản nhưng là nỗi khát khao kia, nhĩ đã nảy ra sáng kiến nhờ con trai đi hộ để cảm nhận thay mình.
Nhưng đưá con ko hiểu ước muốn của cha nên làm một cách miễn cưỡng rồi lại bị cuốn hút vào trò chơi hấp dẫn nó gặp trên đường đi, để lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày.
Nhĩ đã nghiệm ra một quy luật: con người thật khó tránh được những điều chùng chình, vòng vèo. Con anh phải vài chục năm nữa nó mới có thể cảm nhận hết cái hấp dẫn ở bên kia sông. Cho nên anh ko trách con.
Còn một quy luật nữa: đó là sự cách biệt rất khác nhau giữa các thế hệ già trẻ, cha – con. Họ là những người ruột thịt nhưng ko hiểu nhau, đem lại niềm vui cho nhau khi còn chưa muộn.
Phân tích hành động kỳ quoặc của Nhĩ ở đoạn cuối cùng. Điều đó có ý nghĩa gì ?
HS đọc đoạn đó
* Khi thấy con đò ngang vừa chạm mũi vào bờ đất bên này sông, Nhĩ thu hết toàn lực đu mình nhô mình ra ngoài, giơ một cánh tay gầy khoát khoát như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó. Có thể giải thích:
+ Anh đang nôn nóng, hối hả giục cậu con trai đang mải xem cờ thế nhanh chân cho kịp chuyến đò.
+ Thức tỉnh mọi người hãy sống khẩn trọng sống có ích, đừng chùng chình ở những cái vòng vèo vô bổ để hướng tới những giá trị
đời:
+ Trên đường đời con người khó tránh khỏi những điều chùng chình, vòng vèo.
+ Mọi người hãy sống cẩn trọng, sống có ích đừng để mất thời gian ở những cái vòng vèo vô bổ, hãy hướng tới những giá trị đích thực vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững.
đích thực vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững.
NV Nhĩ tượng trưng cho loại người nào trong XH ?
NV Nhĩ trong truyện là NV tư tưởng, một loại NV nôỉ lên bên trong công vioệc sáng tác của NMC giai đoạn sau 1975. Nhà văn đã gửi gắm qua NV nhiều điều quan sát, suy nghẫm, triết lý về cuộc đời và con người. Những NV ko bị biến thành cái loa phát ngôn cho tác giả. Mà những triết lý được chuyển hoá vào đời sống nội tâm của NV với diễn biến của tâm trạng dưới sự tác động của hoàn cảnh được miêu tả tinh tế và hợp lý.
HĐ 2: Hướng dẫn HS tổng kết ( 2p)
Những nét đặc sắc NT của truyện ?
Chủ đề truyện ?
Trong cuộc đời con người khó tránh khỏi sự vòng vèo, chùng chình.
Mỗi người hãy trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị gần gũi của gia đình, quê hương.

III. Tổng kết
NT:
Sáng tạo nhiều h/a giàu ý nghĩa biểu tượng
Tình huống truyện giản dị mà bất ngờ, và nghịch lý.
Giọng kể giàu ngẫm ngợi triết lý mà vẫn cảm xúc trữ tình.
ND
4. Củng cố - Dặn dò (2p)
- Làm BT 1,2 (tr.108 – SGK).
- Ôn tập Tiếng Việt.
*Rút kinh nghiệm:
.